===KOMUNIKADU IMPRENSA===
17 MAIU 2021, 17H15
Dr. Rui Maria de Araújo
Kordenadór Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
(CIGC-SS)
Ohin, loron 17 fulan maiu 2021 hodi Centro Integrado Gestão de Crises-Sala Situação nia naran, hakarak hato’o ba jornalista no ba públiku tomak informasaun hanesan tuirmai:

DADUS JERÁL BA TIMOR-LESTE TOMAK

Kazu foun ne’ebé relata ohin: 131 (119 iha Díli, 12 iha munisípiu seluk)

Husi kazu ohin iha mane 73, feto 58

Husi totál kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <12:5; ho idade entre tinan 12-59 nain 123 (93,8%); ho idade >60:3.

Husi total kazu detetadu foun ohin, proporsaun kazu sintomátiku hamutuk 9,9%.

Komulativu kazu konfirmadu (sura husi 21 marsu 2020-17 maiu 2021): 4589

Rekuperadu ohin 17 naiu 2021: 75

Kazu ativu ohin 17 maiu 2021: 2173

Husi horiseik mai ohin teste ne’ebé mak Laboratóriu Nasionál Saúde halo hamutuk 553 PCR, ho detallu hanesan tuirmai:

Vijilánsia sentinela: 4

Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing): 93

Rastreiu Aleatoriu (Random Screening): 105

Viájen sai husi serka sanitária husi Dili: 330

Viájen internasionál: 19

Follow up iha kuarentena: 22

Total testes PCR ne’ebé halo horiseik 16 maiu iha Munisipiu sira seluk, RAEOA & HNGV hamutuk 271, ho detalle hanesan tuirmai:

Maubisse: 23

Maliana: 12

Viqueque: 45

Suai: 55

Baucau: 29

Ermera: 25

RAEOA: 3

HNGV: 79

EVOLUSAUN SURTU COVID-19 IHA TIMOR-LESTE HUSI 21 MARSU 2020-17 MAIU 2021 (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian)

AILEU
Totál Komulativu Kazu: 11
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 6
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU

AINARO
Totál Komulativu Kazu: 23
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 8
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU

BAUCAU
Totál Komulativu Kazu: 202
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 124
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER

BOBONARO
Totál Komulativu Kazu: 28
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 4
Kazu Ativu: 16
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU

COVALIMA
Totál Komulativu Kazu: 105
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 1
Kazu Ativu: 87
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER

DILI
Totál Komulativu Kazu: 3940
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 119
Komulativu Mate: 9
Kazu Ativu: 1806
Klasifikasaun: TRANSMISAUN KOMUNITÁRIA

ERMERA
Totál Komulativu Kazu: 68
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 2
Kazu Ativu: 18
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER

LAUTEM
Totál Komulativu Kazu: 23
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 11
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU

LIQUIÇA
Totál Komulativu Kazu: 22
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Komulativu Mate: 1
Kazu Ativu: 1
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU


MANATUTO
Totál Komulativu Kazu: 14
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 8
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU


MANUFAHI
Totál Komulativu Kazu: 53
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 1
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER


RAEOA
Totál Komulativu Kazu: 8
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Kazu Ativu: 1
Klasifikasaun: KAZU SPORÁDIKU


VIQUEQUE
Totál Komulativu Kazu: 93
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 5
Kazu Ativu: 76
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER

EVOLUSAUN SURTU COVID-19 IHA MUNISÍPIU DÍLI, MUNISÍPIU SIRA SELUK NOMÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun nomós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikadór seluk ne’ebé matenek-nain epidemiolojia nian uza, maka insidénsia.
Konvensionalmente insidénsia sukat totál kazu foun kada loron pur mil abitantes, no hatudu risku ne’ebépopulasaun iha atu hetan da’et moras ida.
(Bele haree iha gráfiku

nº1 aneksu hatudu kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste laran tomak pur munisípiu & RAEOA)

Gráfiku hatudu katak média (rata-rata) ohin husi insidénsia Covid-19 iha Timor-Leste durante loron 7 ikus maka 13,4/100 mil abitante, enkuantu ba deit Munisípiu Díli 41,9/100 mil abitantes.

Insidénsia iha leten sei nafatin hatudu katak Munisipiu Dili maka fatin ho risku bo’ot liu
atu populasaun hetan da’et & hada’et tutuan virus SARS-CoV-2.

Ilustrasaun seluk husi taxa insidénsia: se ita haree didi’ak ba dadus kazu pozitivu ne’ebé iha, Timor-Leste atinji

1000 kazus iha loron 384 nia laran, maibé

iha loron 17 nia laran deit, husi 1000 sa’e ba 2000 kazus,

hafoin iha loron 11 nia laran deit, husi 2000 sa’e ba 3000 kazus,

no ikus liu, iha deit loron 6 nia laran, sa’e husi 3000 ba 4000 kazus.

INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU

Iha dia 17 maiu 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain 29.

Iha área obstetrisia na’in 13 ho kategoria
moderadu hotu, sira-nia kondisaun estável.

ha área medisina interna na’in 16. 1 kritiku uza ventilador, 5 grave uza oksijéniu, nain 10 moderadu.
(Bele haree Gráfiku

nº 2 totál kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospitál kada loron & komulativu)

Koluna kór verde hatudu kazu foun ne’ebé deteta kada loron iha Timor-Leste laran tomak.

Liña azul iha gráfiku ne’e hatudu númeru kazu moderadu no grave ne’ebé baixa iha
Vera Cruz, no hatudu katak wainhira ema barak liu detetadu pozitivu, barak-liu tan maka
sei baixa ho kategoria moderadu no grave.

Informa mos ba públiku katak husi fulan Marsu 2021 to’o ohin, iha fatin izolamentu Vera Cruz, husi inan isin-rua ne’ebé deteta pozitivu, akontese/hala’o partu normal 9, hahoris liu husi operasaun cezariana 3, partu asistidu ho ventoza 3, abortu 1, no bebé ne’ebé hahoris iha kondisaun mate nain 2. Total bebé 15 maka moris ho kondisaun saudável iha VeraCruz, husi inan sira ne’ebé deteta pozitivu, maibé la iha bebé ida maka pozitivu.

INFORMASAUN ADISIONÁL

Hakarak fó hanoin hikas ba públiku katak bele uza númeru hotline 119, hodi kontakta ekipas operasionais iha Ministeriu Saúde. Pur ezemplu, se hakarak halo swab ba teste PCR, bele kontakta 119, hafoin ema ne’ebé atende telefone sei enkamiña ba ekipa vijilánsia epidemiolójika hodi bele organiza. Nune’e mós wainhira ida dúvida ka presiza atendimentu ruma relasiona ho Surtu Covid-19, halo favór liga ba 119.

Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir mai:

Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan:
bele ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.

Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi serka sanitaria iha Dili: bele ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).

Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu ona, no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde: bele liga ba numeru 119 atu organiza oin sá foti swab.

Ekipa Saúde na Familia (SnF) iha Sentru Saúde sira iha Dili, halo mós vizita ba bairru ho aldeia sira ne’ebé detetadu kazu barak ona. Sira ne’ebé iha sintomas, ka sente kontaktu besik ho kazu pozitivu ruma, bele hakbesik ba sira hodi halo swab.

APELU

Apela ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak atu tu’ur hakmatek, kumpri ho rigor regra serka sanitaria no konfinamentu domisiliáriu ne’ebé Konsellu Ministru deside ona implementa hahú da 30 de Abril, no estende tan ona semana 2 ba oin. Husu atu hotu-hotu kolabora ho autoridade saúde sira hodi bele buka-tuir ema hotu ne’ebé hetan da’et ona virus ne’e, no izola husi no labele hada’et-tutan ba ema ne’ebé seidauk hetan da’et.

Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an ihafasilidade saúde públiku (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas, ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.

Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, favór respeita nafatin regra prevensaun no ijiéne individual ne’ebé Governu hatuur ona atu prevene moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e hanesan ita hotu hatene ona maka:

Uza máskara

Fase liman bebeik ho sabaun ka uza dezinfetante ruma

Evita kose liman ba matan, inus ho ibun

Wainhira kumprimenta malu lapresiza kaer liman, bensa-liman, rei-malu ka hakuak malu

Evita halibur malu barak

Hamriik ka tuur dook husi ema seluk mínimu metru ida ho balun.