2 MAIU 2021, 18H30
Dr. Rui Maria de Araújo
Kordenadór Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
(CIGC-SS)
Ohin, loron 2 fulan maiu 2021 hodi Centro Integrado Gestão de Crises-Sala Situação nia naran, hakarak hato’o ba jornalista no ba públiku tomak informasaun hanesan tuirmai:
✅DADUS JERÁL BA TIMOR-LESTE TOMAK
1️⃣Kazu foun ne’ebé relata ohin : 48 (46 ha Díli 2 iha munisípiu seluk)
➡️Husi kazu ohin iha mane 22, feto 26
➡️Husi total kazu detetadu foun ohin idade tinan 12 mai kr’aik na’in 1, idade entre tinan 12-59 nain 45 (93,7%), idade tinan 60 ba leten nain 2.
➡️Asintomátiku hotu (100%)
➡️Husi total kazu detetadu foun ohin 15 (31,2%) maka deteta liuhusi teste ho razaun atu halo viájen/ka halo ona viájen ba munisípiu hafoin deteta pozitivu. Maski nune’e sira ne’ebé rezultadu teste pozitivu, sira-nia hela fatin iha Díli iha duni cluster sira ne’ebé iha kazu detetadu barak.
2️⃣Komulativu kazu konfirmadu (sura husi 21 marsu 2020-2 maiu 2021): 2444
3️⃣Rekuperadu ohin 2 maiu 2021: 26
4️⃣Kazu ativu ohin 2 maiu 2021: 1260
5️⃣Husi horiseik mai ohin teste ne’ebé mak Laboratóriu Nasionál Saúde halo hamutuk 579 PCR, ho detallu hanesan tuirmai:
▶️Vijilánsia sentinela: 36
▶️Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing): 87
▶️Rastreiu Aleatoriu (Random Screening): 137
▶️Viájen sai husi serka sanitária husi Dili: 306
▶️Viájen internasionál: 4
▶️Follow up iha kuarentena: 9
6️⃣Total testes PCR ne’ebé halo horiseik 30 abril iha munisípiu sira seluk hamutuk 257 ho detalle hanesan tuirmai:
↗️Maliana: 19
↗️Viqueque: 3
↗️Baucau:111
↗️Maliana: 19
↗️Maubisse: 124
7️⃣Teste follow up ba sira iha izolamentu: 48 (24 negativu ona, 24 sei nafatin pozitivu)
✅EVOLUSAUN SURTU COVID-19 IHA TIMOR-LESTE HUSI 21 MARSU 2020-2 MAIU 2021 (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian)
1️⃣AILEU
Totál Komulativu Kazu: 6
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
2️⃣AINARO
Totál Komulativu Kazu: 19
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 2
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
3️⃣BAUCAU
Totál Komulativu Kazu: 100
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER
4️⃣BOBONARO
Totál Komulativu Kazu: 16
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
5️⃣COVALIMA
Totál Komulativu Kazu: 52
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER
6️⃣DILI
Totál Komulativu Kazu: 2053
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 46
Mate iha oras 24 ikus: 1
Komulativu Mate: 4
Klasifikasaun: TRANSMISAUN KOMUNITÁRIA
7️⃣ERMERA
Totál Komulativu Kazu: 45
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER
8️⃣LAUTEM
Totál Komulativu Kazu: 14
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
9️⃣LIQUIÇA
Totál Komulativu Kazu: 11
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
1️⃣0️⃣MANATUTO
Totál Komulativu Kazu: 5
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU ESPORÁDIKU
1️⃣1️⃣MANUFAHI
Totál Komulativu Kazu: 52
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER
1️⃣2️⃣RAEOA
Totál Komulativu Kazu: 7
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU SPORÁDIKU
1️⃣3️⃣VIQUEQUE
Totál Komulativu Kazu: 15
Kazu Foun iha oras 24 ikus: 0
Klasifikasaun: KAZU IHA CLUSTER
✅EVOLUSAUN SURTU COVID-19 IHA MUNISÍPIU DÍLI, MUNISÍPIU SIRA SELUK NOMÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun nomós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikadór seluk ne’ebé matenek-nain epidemiolojia nian uza, maka insidénsia.
Konvensionalmente insidénsia sukat totál kazu foun kada loron pur mil abitantes, no hatudu risku ne’ebépopulasaun iha atu hetan da’et moras ida.
(Bele haree iha gráfiku📈nº1 aneksu)
➡️Gráfiku hatudu katak média (rata-rata) ba ohin loron husi insidénsia Covid-19 iha Timor-Leste durante loron 7 ikus maka 5,9/100 mil abitante, enkuantu ba deit Munisípiu Díli ohin loron nian 19,7/100 mil abitantes.
➡️Insidénsia iha leten sei nafatin hatudu katak Munisípiu Díli maka fatin iha risku boot liu
atu populasaun hetan da’et vírus SARS-CoV-2.
✅INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU
1️⃣Iha 2 maiu 2021 izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu na’in 23. Iha área obstetrisia na’in 5, sirurjia 1, medisina interna 164 pediatria 4.
🏥Sira na’in 5 iha obstetrisia kategoria moderadu hotu, sira-nia kondisun estável.
🏥Sira na’in 14 iha medisina interna, 7 grave, 7 moderadu. Husi grupu grave, 1 uza ventiladór, na’in 6 seluk uza oksijéniu.
🏥Kazu 4 pediatria, 3 moderadu, 1 grave. Na’in 1 grave uza CPAP, no 2 moderadu lauza ona oxijéniu.
(Bele haree gráfiku📈nº 2 aneksu kona-ba totál notifikasaun kazu pozitivu & kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospitál)
➡️Koluna kór verde hatudu kazu foun ne’ebé deteta kada loron iha Timor-Leste laran tomak.
➡️Liña azúl iha gráfiku ne’e hatudu númeru kazu moderadu no grave ne’ebé baixa iha
Vera Cruz hatudu katak wainhira ema barak liu detetadu pozitivu, barak liutan maka sei baixa ho kategoria moderadu no grave.
2️⃣Kazu sirurjia 1 tamba asidente tránzitu, no iha ‘’Severe Head Injury’’ & detetadu pozitivu
SARS-Cov-2, ohin 2 maiu 2021 tuku 07h29 dadeer hakotu-iis. Ninia istória klinika hanesan tuirmai:
🤵Mane, idade tinan 28, iha 27 abril 2021 tama iha Departamentu Emerjénsia HNGV ho diagnóstiku ‘’Severe Head Injury’’ hafoin asidente tránzitu. Iha loron ne’e kedas família husu lori fila ba uma.
🏥29 abril 2021 tama fali iha Departamentu Emerjénsia HNGV ho nível konsiénsia reduzida (Glasgow Coma Scale: 6) Exame diagnóstiku ho CT scan hatudu ‘’Difuse Axional Injury & Edema Cerebri’’. Ida-ne’e rezultadu husi trauma iha ulun wainhira hetan asidente loron 2 liubá. Teste PCR hatudu rezultadu pozitivu ho CT: N2 gene 20.6; E gene 20.4
🏥Husi 29 abril kalan to’o ohin dadeer hetan tratamentu tuir prosedimentu ba ‘’Severe Head Injury’’ iha fatin izolamentu Vera Cruz atu prevene labele da’et-tutan virus SARS-CoV-2 ba pasiente sira seluk iha HNGV.
🏥Hafoin iis-kotu, teste PCR post-mortem nafatin hatudu SARS-COV-2 pozitivu ho CT
N2 gene 24.1, E gene 22.4.
Ekipa konjunta saúde sei hein dezisaun husi família atu haloot mate-isin iha fatin preferénsia familia nian tuir regras ne’ebé determina ona.
3️⃣Aproveita informa mós ba públiku katak kazu Covid-19 ida ne’ebé baixa iha Vera Cruz iha 12 abril ho sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), no hahú kedas uza ventiladór iha loron ne’e kedas.
Hahú ohin transfere ona bá Unidade Kuidadus Intensivus HNGV. Ninia teste PCR negativu dala 3 iha 23, 24 & 25 abril 2021, maibé nafatin uza ventiladór liuhusi trakeostomia. Transferénsia ohin bá HNGV la’o di’ak, no oras ne’e sei nafatin hala’o ventilasaun asistida.
✅APELU
1️⃣Apela ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak atu tu’ur hakmatek, kumpri ho rigor regra serka sanitaria no konfinamentu domisiliáriu ne’ebé Konsellu Ministru deside ona atu implementa, hahú 30 abril no kolabora ho autoridade saúde sira hodi bele buka-tuir ema hotu ne’ebé hetan da’et ona vírus ne’e no izola husi ema ne’ebé seidauk hetan da’et tutan.
2️⃣Apela ba populasaun iha Díli laran nomós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha fasilidade saúde públiku ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas, kakorok moras, inus-been, ka me’ar, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde sira.
Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’akliu, nune’e bele hetan atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA) ka dada iis susar.
3️⃣Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, favór respeita nafatin regra prevensaun no ijiéne individual ne’ebé Governu hatuur ona atu prevene moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e hanesan ita hotu hatene ona maka:
↘️Uza máskara
↘️Fase liman bebeik ho sabaun ka uza dezinfetante ruma
↘️Evita kose liman ba matan, inus ho ibun
↘️Wainhira kumprimenta malu lapresiza kaer liman, bensa-liman, rei-malu ka hakuak malu
↘️Evita halibur malu barak
↘️Hamriik ka tuur dook husi ema seluk mínimu metru ida ho balun.
#MédiaPaláciodasCinzas