1
KOMUNIKADU BA IMPRENSA
4 de Agostu de 2021, 15H00.
(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
CIGC-SS)
Ohin, loron 4 fulan Agostu tinan 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS)
nia naran, hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun hanesan tuir mai:
I. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE.
Tabela 1: dadus evolusaun surtu Covid-19 iha Timor-Leste, husi 21 de Marsu 2020 to’o 4 de Agostu de 2021.
II. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
1) Kazu detetatu foun ne’ebé relata ohin dia 4 de Agostu de 2021: 45 (iha Dili 26,
munisipiu seluk hamutuk 19).
• Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 26, feto 19.
• Husi total kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <12:1; ho idade
entre tinan 12-59 nain 42 (91,3%); ho idade >60:3.
• Husi total kazu detetadu foun ohin, 6 kazus ka 13% maka sintomátiku
(hatudu sintomas).
Nº | MUNISIPIU | KAZU DETETA DU FOUN IHA 24 ORAS IKUS |
TAXA INSIDÉNSIA PUR 100 MIL ABITANTES |
KAZU REKUPERA DU IHA 24 ORAS IKUS |
KAZU ATIVU |
KUMULATIVU REKUPERADU |
KUMULATIVU KAZU KONFIRMADU |
ÓBITU IHA 24 ORAS IKUS |
KUMU LATIVU ÓBITU |
KLASIFIKASAUN TRANSMISSAUN (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian) |
1 | AILEU | 0 | 0,8 | 2 | 5 | 45 | 50 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
2 | AINARO | 0 | 0,4 | 0 | 3 | 57 | 60 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
3 | BAUCAU | 0 | 1,0 | 0 | 28 | 693 | 721 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
4 | BOBONARO | 4 | 1,0 | 0 | 34 | 238 | 275 | 0 | 3 | Kazu iha Cluster |
5 | COVALIMA | 11 | 5,2 | 0 | 86 | 200 | 286 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
6 | DILI | 26 | 6,1 | 25 | 292 | 8.084 | 8.397 | 0 | 21 | Transmisaun Komunitária |
7 | ERMERA | 1 | 36,2 | 0 | 589 | 147 | 736 | 0 | 0 | Transmisaun Komunitária |
8 | LAUTEM | 1 | 0,3 | 0 | 1 | 59 | 60 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
9 | LIQUIÇA | 0 | 0,4 | 0 | 3 | 25 | 29 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
10 | MANATUTO | 0 | 0,3 | 0 | 1 | 87 | 88 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
11 | MANUFAHI | 0 | 1,0 | 0 | 4 | 75 | 79 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
12 | RAEOA | 1 | 0,3 | 0 | 6 | 32 | 38 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
13 | VIQUEQUE | 1 | 6,2 | 8 | 42 | 283 | 326 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
TOTAL | 45 | 6,7 | 35 | 1.094 | 10.025 | 11.145 | 0 | 26 |
2
2) Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 4 de Agostu 2021: 35.
3) Total kazu ativu ohin, dia 4 de Agostu 2021:1.094.
4) Total kazu konfirmadu kumulativu iha 4 de Agostu 2021 (sura husi 21 Marsu 2020):
11.145.
5) Husi horiseik mai ohin, dia 4 de Agostu, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde
halo 495 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
a) Vijilánsia sentinela:3.
b) Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing):43.
c) Rastreiu Aleatóriu (Random Screening):35.
d) Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili:305.
Viajen internasionál:52.
e) Follow up iha quarentena:57.
6) Total testes PCR ne’ebé halo horiseik dia 3 de Agostu iha Munisipiu sira seluk ,
REAOA & HNGV, hamutuk 324, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Baucau:75; (b)
Ermera:17; (c) Maliana:25; (d) Maubisse:76; (e) RAEOA:10; (f) Suai:60;
(g) Viqueque:24; (h) HNGV:37.
7) Total doze vasina ne’ebé fo’o ona ba populasaun elijível (tinan 18 ba leten), to’o
ohin dader 10H00, dia 4 de Agostu (tuir Sistema Informasaun Sáude iha Ministériu
Saúde):
Grafiku nº1 – Progresu vasina hasoru Covid-19 iha Timor-Leste.
N.B: atu bele hetan imunidade de grupu ka ‘’herd immunity’’, hodi bele satan
transmisaun virus corona iha populasaun nia le’et, pelu menus 70% husi
populasaun Timor-Leste tenki hetan vasina kompletu/ka doze rua.
3
III. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador
ida ne’ebé matenek-nain epidemiolojia sira uza, maka insidénsia. Konvensionalmente
insidénsia sukat total kazu foun, kada loron, pur 100 mil abitantes, no hatudu risku ne’ebé
populasaun iha atu hetan da’et moras ida.
Gráfiku nº2: kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak, pur Munisipiu & RAEOA.
1. Tabela 1 ho Gráfiku Nº1 iha leten hatudu katak média (rata-rata) ohin, husi insidénsia Covid-
19 iha Timor-Leste, durante loron 7 ikus maka 6,7/100 mil abitantes, enkuantu ba deit
Munisipiu Ermera 36,2/100 mil abitantes.
2. Ohin, insidénsia iha Munisipiu Viqueque 6,2/100 mil abitantes, tuir kedas ho Munisipiu
Dili ho valor 6,1/100 mil abitantes, hafoin Munisipiu Covalima ho valor 5,2/100 mil
abitantes.
3. Ida ne’e hatudu katak (a) Insidénsia Munisipiu Ermera nian maka nafatin a’as-liu iha TimorLeste laran tomak, maski númeru pozitivu ohin la aumenta maka’as, tamba amostra sira
ne’ebé rekolle horiseik ho ohin husi rastreiu kontaktu, sei iha hela análise iha Laboratoriu
Nasional Saúde; (b) Munisipiu haat – Ermera, Viqueque, Dili, Covalima – maka iha risku bo’ot
liu atu populasaun hetan da’et, no hada’et tutan virus SARS-CoV-2, iha komunidade nia
le’et.
IV. INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU VERA CRUZ
1. Iha dia 4 de Agostu de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain
19. Iha área obstetrisia nain 7, iha medisina interna nain 7, iha sirurjia nain 4, pediatria 1.
a) Sira nain 7 iha obstetrisia, kategoria leve (mild) hotu.
b) Husi sira nain 7 iha medisina interna, 1 kategoria moderadu, 6 kategoria leve
(mild).
c) Sira nain 4 iha sirurjia, kategoria leve (mild) hotu.
d) Ida iha pediatria, kategoria leve.
Ba
uc
au:
12,
1/1
00
mil
4
Gráfiku nº 3: Total kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospital kada loron & kumulativu.
4. Koluna kór verde hatudu kazu leve, moderadu no grave ne’ebé baxa kada loron iha
fasilidade izolamentu Vera Cruz.
5. Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kumulativu kazu moderadu no grave ne’ebé baixa
iha Vera Cruz.
V. INFORMASAUN ADISIONÁL
1. Aproveita fo’o hanoin ba públiku katak Konsellu Ministrus deside ona atu impoin serka
sanitária ba Munisipiu Ermera, no konfinamentu domisiliar jeral ba Postu Administrativu
Ermera ho Railaku.
2. Informa mós ba populasaun tomak katak ema ne’ebé simu ona vasina doze daruak hasoru
virus SARS-CoV-2 – naran vasina ida, husi hirak ne’ebé rekoñesidu husi Organizasaun
Mundiál Saúde – bele ona sirkula livremente tama ka sai serka sanitária, la presiza hetan
autorizasaun esepsionál husi Diretor Centro Integrado Gestão de Crises & bele mós sirkula
livremente iha fatin hirak ne’ebé Governu deside atu impoin konfinamentu domisiliar jeral.
Presiza deit hatudu provas kona-ba hetan ona vasinasaun kompletu.
3. Informa ba jornalista no públiku tomak katak, ema ne’ebé rekuperadu ona husi moras
Covid-19 & liu ona husi izolamentu terapéutiku domisiliar (iha uma-rasik) ka iha fatin ne’ebé
Estadu prepara, wainhira atu desloka sai husi/tama ba serka sanitária, LA PRESIZA halo
swab, maibé nafatin presiza hetan autorizasaun esepsionál husi Diretor CIGC. Atu bele
prosesa autorizasaun esepsionál tenki hatudu Sertifikadu Alta husi Izolamentu, ne’ebé
Ministériu Saúde, liu husi ninia Pilar 7, fo’o ba ema rekuperadu.
4. Aproveita hato’o mós ba jornalista no populasaun katak ema ne’ebé detetatu positivu,
wainhira rekuperadu ona, bele simu vasina, doze dahuluk, ka doze daruak. La iha kontraindikasaun médika. Lo’os duni, iha Sertifikadu Alta husi Izolamentu, hakerek informasaun
hanesan tuir mai ne’e ‘’Ema ne’ebé rekuperadu, di’ak-liu hein to’o másimu fulan 6 (neen),
5
sura husi loron alta, maka foin simu vasina.’’ Informasaun ida ne’e, fo’o sai ho baze ba
númeru vasina ne’ebé seidauk sufisiente atu kobre populasaun Timor-Leste tomak. Maibé,
tamba agora iha ona númeru vasina ne’ebé bo’ot, ema hotu ne’ebé rekuperadu husi moras
Covid-19, wainhira hakarak simu ona vasina, bele hakbesik ba postu vasina, atu simu vasina.
5. Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir mai:
• Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan:
bele ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.
• Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi/tama serka sanitaria: iha Dili
bele ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).
• Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu
ona, no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde: bele liga ba numeru
119 atu organiza oin sá foti swab.
VI. APELU
1. Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha
fasilidade saúde públiku (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas,
ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde
sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan
atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma
insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.
2. Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, maski karik simu ona vasina, favor respeita
nafatin regra prevensaun no ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona, atu prevene
moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) uza
máskara; (b) fase liman beibeik ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba
matan, inus ho ibun; (d) wainhira kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman,
rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema
seluk, mínimu metru ida ho balun.
-ninin no rohanRMA