(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste, CIGC-SS)
Ohin, loron 29 fulan Abril 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS) nia naran, hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun pur eskritu hanesan tuir mai:
I. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
- Kazu detetatu foun ne’ebé relata iha dia 29 Abril 2021: 66 (iha Dili hotu kedas).
- Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 42, feto 24.
- Husi total kazu detetadu foun ohin: sintomátiku nain 10; asintomátiku nain 56 (84,8%).
- Husi total kazu detetadu foun ohin, 31 (46,9%) maka deteta tamba halo teste ho razaun atu halo viajen/ka halo ona viajen ba Munispiu ka ba estranjeiru hafoin deteta
- Total kazu konfirmadu kumulativu iha 29 de Abril 2021 (sura husi 21 Marsu 2020): 2190.
- Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 29 de Abril 2021: 47
- Total kazu ativu ohin, dia 29 de Abril 2021: 1123
- Husi horiseik mai ohin, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde halo 952 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
- Vijilánsia sentinela:34.
- Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing): 112.
- Rastreiu Aleatoriu (Random Screening): 236.
- Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili:475.
- Viajen internasionál: 33.
- Follow up iha quarentena:
- Total testes PCR ne’ebé halo horiseik dia 28 de Abril iha Munisipiu sira seluk hamutuk 374, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Maubisse:115; (b) Maliana: 50; (c) Viqueque:63; (d) Suai: 63; (c) Baucau:115.
II. TABELA EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE: HUSI 21 MARSU 2020 – 29 ABRIL 2021.
(Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian)
Nº |
MUNISIPIU |
TOTAL KUMULATIVU KAZU
KONFIRMADU |
TOTAL KAZU FOUN IHA 24 ORAS IKUS |
TOTAL ÓBITU IHA 24 ORAS
IKUS |
TOTAL KUMULATIVU ÓBITU |
KLASIFIKASAUN TRANSMISSAUN |
1 | AILEU | 6 | 0 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
2 | AINARO | 17 | 0 | 0 | 0 | Kazu Esporáriku |
3 | BAUCAU | 92 | 0 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
4 | BOBONARO | 16 | 0 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
5 | COVALIMA | 52 | 0 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
6 | DILI | 1860 | 66 | 0 | 3 | Transmisaun
Komunitária |
7 | ERMERA | 43 | 0 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
8 | LAUTEM | 12 | 0 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
9 | LIQUIÇA | 14 | 0 | 0 | 0 | Kazu Esporádiku |
10 | MANATUTO | 5 | 0 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
11 | MANUFAHI | 52 | 0 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
12 | RAEOA | 7 | 0 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
13 | VIQUEQUE | 14 | 0 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
TOTAL | 2190 | 66 | 0 | 3 |
- EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador seluk ne’ebé matenek-nain epidemiolojia nian uza, maka insidénsia. Konvensionalmente insidénsia sukat total kazu foun, kada loron, pur 100 mil habitantes, no hatudu risku ne’ebé populasaun iha atu hetan da’et moras ida. Loron hirak liu ba publíka ona prevelénsia ne’ebé sukat persentajen husi ema ne’ebé detetadu hetan moras ida, iha populasaun nia le’et, no hatuku problema moras ne’e bo’ot to’o iha ne’ebé. Hahú ohin sei publíka loron- loron gráfiku insidénsia ba Timor-Leste
Gráfiku nº1: hatudu kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak
- Gráfiku iha leten hatudu katak média (rata-rata) ba ohin loron, husi insidénsia Covid-19 iha Timor-Leste durante loron 7 ikus maka 6,5/100 mil abitantes, enkuantu ba deit Munisipiu Dili ohin loron nia: 25,6/100 mil abitantes. Ida ne’e hatutu katak Munispiu Dili maka fatin ho risku bo’ot liu atu populasaun hetan da’et virus SARS-CoV-2.
- Komparativamente, media insidénsia kada loron (iha loron 7 ikus) iha Australia 0,1/100 mil abitantes, iha Indonésia 1,9/100 mil abitantes, iha India 21.4/100 mil abitantes, no iha Portugal 4,6/100 mil abitantes.
IV. INFORMASAUN ADISIONÁL
- Iha dia 29 de Abril de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain 25.
Iha área obstetrisia nain 12, medisina interna nain 12, pediatria nain 3.
- Sira nain 12 iha obstetrisia, kategoria moderadu hotu, sira nia kondisun estável.
- Sira nain 12 iha medisina interna, 4 grave, 8 moderadu. Husi grupu grave, 1 ne’ebé uza ventilador, horiseik sirurgiaun Timoroan sira halo tracheostomia iha Vera Cruz hodi bele fasilita nia dada-i’is, maski tenki nafatin uza Ninia kondisaun to’o ohin, estável. Nain 3 seluk ne’ebé grave, uza oksijéniu ho mask.
- Kazu 3 pediatria, 2 moderadu, nain 1 Nain 1 grave uza CPAP, no 2 moderadu la uza ona oxijéniu.
Gráfiku nº 2: Total notifikasaun kazu ho hirak ne’ebé baixa ospital.
- Koluna kór verde hatudu kazu foun ne’ebé deteta kada loron iha Timor-Leste laran
- Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kazu moderadu no grave ne’ebé baixa iha Vera Cruz, no hatudu katak wainhira ema barak liu detetadu pozitivu, barak-liu tan maka sei baixa ho kategoria moderadu no grave.
- Nafatin hakarak informa ba jornalista ho públiku tomak katak la iha diferensa entre aplikasaun medidas saúde públika hodi prevene no mitiga surtu COvid -19 entre Dili, ho Munisipiu sira seluk & RAEOA. Ema ruma sai husi Dili ba Munisipiu seluk ho RAEOA, maski lori ona rezultadu teste PCR, tamba Dili ninia númeru kazu aumenta maka’as iha fulan 2 ikus, autoridade saúde sira iha Munisipiu sira seluk no RAEOA, nafatin bele husu atu kuarentena no repete test PCR, wainhira sira avalia katak ema ne’ebé halo viajem ne’e, tama iha kategoria risku atu hada’et tutan moras ba populasaun iha fatin nabá (favor haree insidénsia iha Dili, hanesan temi ona iha leten). Medida hirak ne’e autoridade saúde sira foti atu PREVENE virus SARS-CoV-2 la hada’et tutan maka’as liu tan iha Munsipiu sira no RAEOA ne’ebé, tuir klassifikasaun transmissaun OMS nian, hanesan bele haree iha tabela iha leten, sei nafatin kazu esporádiku, ka kazu iha kluster.
V. APELU
- Apela ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak atu tu’ur hakmatek, kumpri ho rigor regra serka sanitaria no konfinamentu domisiliáriu ne’ebé Konsellu Ministru deside ona atu implementa, no kolabora ho autoridade saúde sira hodi bele buka-tuir ema hotu ne’ebé hetan da’et ona virus ne’e no izola husi ema ne’ebé seidauk hetan da’et
- Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha fasilidade saúde públiku (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas, ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka dada I’is susar.
- Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, favor respeita nafatin regra prevensaun no ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona atu prevene moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) Uza mascara; (b) fase liman beibeik ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba matan, inus ho ibun; (d) wainhira kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman, rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema seluk, mínimu metru ida ho
-ninin no rohan-
RMA