1
KOMUNIKADU BA IMPRENSA
26 de Jullu 2021, 16H15.
(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
CIGC-SS)
Ohin, loron 26 fulan Jullu 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS) nia
naran, hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun hanesan tuir mai:
I. TABELA 1 – EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE: HUSI 21 MARSU 2020 – 26 DE
JUllU DE 2021.
II. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
1) Kazu detetatu foun ne’ebé relata ohin dia 26 de Jullu de 2021: 6 (iha Dili 2,
Munisipiu seluk hamutuk 4).
• Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 4, feto 2.
• Husi total kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <12:0; ho idade
entre tinan 12-59 nain 5 (83,3%); ho idade >60:1.
Nº | MUNISIPIU | KAZU DETETA DU FOUN IHA 24 ORAS IKUS |
TAXA INSIDÉNSIA PUR 100 MIL ABITANTES |
KAZU REKUPERA DU IHA 24 ORAS IKUS |
KAZU ATIVU |
KUMULATIVU REKUPERADU |
KUMULATIVU KAZU KONFIRMADU |
ÓBITU IHA 24 ORAS IKUS |
KUMU LATIVU ÓBITU |
KLASIFIKASAUN TRANSMISSAUN (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian) |
1 | AILEU | 0 | 1,0 | 0 | 4 | 43 | 47 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
2 | AINARO | 0 | 0,0 | 0 | 9 | 48 | 57 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
3 | BAUCAU | 1 | 1,3 | 18 | 73 | 634 | 707 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
4 | BOBONARO | 2 | 0,7 | 0 | 32 | 232 | 267 | 0 | 3 | Kazu iha Cluster |
5 | COVALIMA | 1 | 0,1 | 1 | 48 | 200 | 248 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
6 | DILI | 2 | 4,8 | 25 | 337 | 7.859 | 8.217 | 0 | 21 | Transmisaun Komunitária |
7 | ERMERA | 0 | 4,5 | 0 | 96 | 145 | 241 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
8 | LAUTEM | 0 | 0,0 | 0 | 11 | 48 | 59 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
9 | LIQUIÇA | 0 | 0,0 | 0 | 1 | 25 | 27 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
10 | MANATUTO | 0 | 0,0 | 0 | 0 | 87 | 87 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
11 | MANUFAHI | 0 | 0,0 | 0 | 0 | 75 | 75 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
12 | RAEOA | 0 | 0,2 | 0 | 4 | 27 | 31 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
13 | VIQUEQUE | 0 | 4,6 | 1 | 441 | 249 | 291 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
TOTAL | 6 | 2,3 | 45 | 656 | 9.672 | 10.354 | 0 | 26 |
2
• Husi total kazu detetadu foun ohin, 16,6% maka sintomátiku (hatudu
sintomas).
2) Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 26 de Jullu 2021: 45.
3) Total kazu ativu ohin, dia 26 de Jullu 2021:656.
4) Total kazu konfirmadu kumulativu iha 26 de Jullu 2021 (sura husi 21 Marsu 2020):
10.354.
5) Husi horiseik mai ohin, dia 26 de Jullu, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde
halo 262 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
a) Vijilánsia sentinela:0.
b) Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing):5.
c) Rastreiu Aleatóriu (Random Screening):3.
d) Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili: 161.
e) Viajen internasionál:6.
f) Follow up iha quarentena:87.
6) Total testes PCR ne’ebé halo horiseik dia 25 de Jullu iha Munisipiu sira seluk , REAOA
& HNGV, hamutuk 103, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Baucau:52; (b) Ermera:2; (c)
Maliana:8; (d) Maubisse:11; (e) RAEOA:0; (f) Suai:9;
(g) Viqueque:2; (h) HNGV:19.
7) Total doze vasina ne’ebé fo’o ona ba populasaun elijível (tinan 18 ba leten), to’o
ohin dader 10H00, dia 26 de Jullu (tuir Sistema Informasaun Sáude iha Ministériu
Saúde):
Tabela 2 – Progresu vasina hasoru Covid-19 iha Timor-Leste.
Total & % kumulativu 1ª doze | Total & % kumulativu 2ª doze | |
DILI | 129.228 (60,4%) | 67.573 (31,6%) |
TIMOR-LESTE | 267.673 (35,4%) | 80.677 (10,6%) |
N.B: atu bele hetan imunidade de grupu ka ‘’herd immunity’’, hodi bele satan
transmisaun virus corona iha populasaun nia le’et, pelu menus 70% husi
populasaun Timor-Leste tenki hetan vasina kompletu/ka doze rua.
III. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA
1. Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador
ida ne’ebé matenek-nain epidemiolojia sira uza, maka insidénsia. Konvensionalmente
insidénsia sukat total kazu foun, kada loron, pur 100 mil abitantes, no hatudu risku ne’ebé
populasaun iha atu hetan da’et moras ida.
3
Gráfiku nº1: hatudu kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak, pur Munisipiu & RAEOA.
• Tabela 1 ho Gráfiku Nº1 iha leten hatudu katak média (rata-rata) ohin, husi
insidénsia Covid-19 iha Timor-Leste durante loron 7 ikus maka 2,3/100 mil
abitantes, enkuantu ba deit Munisipiu Dili 4,8/100 mil abitantes.
• Iha semana ida ne’e, insidénsia iha Munisipiu Dili maka a’as-liu Munisipiu sira
seluk, tuir kedas ho Munisipiu Viqueque ho Munisipiu Ermera. Ida ne’e hatudu
katak Munisipiu tolu ne’e maka iha risku bo’ot liu atu populasaun hetan da’et, no
hada’et tutan virus SARS-CoV-2, iha komunidade nia le’et.
IV. INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU VERA CRUZ
1. Iha dia 26 de Jullu de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain 17.
Iha área obstetrisia nain 6, iha medisina interna nain 7, iha sirurjia nain 3, pediatria 1.
a) Sira nain 6 iha obstetrisia, kategoria leve (mild) hotu.
b) Husi sira nain 7 iha medisina interna, 2 grave (1 uza ventilador, 1 ho oksijéniu), nain
3 moderadu, nain 2 leve (mild).
c) Sira nain 3 iha sirurjia, kategoria leve (mild) hotu.
d) Ida iha pediatria, kategoria leve.
Gráfiku nº 2: Total kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospital kada loron & kumulativu.
Ba
uc
au:
12,
1/1
00
mil
4
• Koluna kór verde hatudu kazu leve, moderadu no grave ne’ebé baxa kada loron iha
fasilidade izolamentu Vera Cruz.
• Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kumulativu kazu moderadu no grave
ne’ebé baixa iha Vera Cruz.
V. INFORMASAUN ADISIONÁL
1. Aproveita fo’o hanoin hikas ba públiku katak rezultadu sekuensiasaun genómica husi
amostra 300 ne’ebé Laboratoriu Nasional Saúde (LNS) haruka iha dia 14 de Jullu de 2021
ba Peter’s Doherti Institute iha Melbourne, Australia, ho pedidu atu halo tes urjenti ba
amostra balun, iha dia 24 de Jullu, rezultadu ne’ebé LNS simu hadutu katak amostra husi
ema nian 4 nian iha lineajen B.1.617.2 (Delta), variante ne’ebé preokupante, ka
‘’variant of concern’’. LNS sei hein rezultadu sekuensiasaun genómica husi amostra 296
seluk.
2. Informa ba jornalista no públiku tomak katak, ema ne’ebé rekuperadu ona husi moras
Covid-19 & liu ona husi izolamentu terapéutiku domisiliar (iha uma-rasik) ka iha fatin
ne’ebé Estadu prepara, wainhira atu desloka sai husi/tama ba serka sanitária, LA
PRESIZA halo swab, maibé nafatin presiza hetan autorizasaun esepsionál husi Diretor
CIGC. Atu bele prosesa autorizasaun esepsionál tenki hatudu Sertifikadu Alta husi
Izolamentu, ne’ebé Ministériu Saúde, liu husi ninia Pilar 7, fo’o ba ema rekuperadu.
3. Aproveita hato’o mós ba jornalista no populasaun katak ema ne’ebé detetatu positivu,
wainhira rekuperadu ona, bele simu vasina, doze dahuluk, ka doze daruak. La iha
kontra-indikasaun médika. Lo’os duni, iha Sertifikadu Alta husi Izolamentu, hakerek
informasaun hanesan tuir mai ne’e ‘’Ema ne’ebé rekuperadu, di’ak-liu hein to’o másimu
fulan 6 (neen), sura husi loron alta, maka foin simu vasina.’’ Informasaun ida ne’e, fo’o
sai ho baze ba númeru vasina ne’ebé seidauk sufisiente atu kobre populasaun TimorLeste tomak. Maibé, tamba agora iha ona númeru vasina ne’ebé bo’ot, ema hotu ne’ebé
rekuperadu husi moras Covid-19, wainhira hakarak simu ona vasina, bele hakbesik ba
postu vasina, atu simu vasina.
4. Informa mós ba populasaun tomak katak ema ne’ebé simu ona vasina doze daruak
hasoru virus SARS-CoV-2 – naran vasina ida, husi hirak ne’ebé rekoñesidu husi
Organizasaun Mundiál Saúde – bele ona sirkula livremente tama ka sai serka sanitária,
no la presiza hetan autorizasaun esepsionál husi Diretor Centro Integrado Gestão de
Crises.
5. Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir
mai:
• Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan:
bele ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.
5
• Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi/tama serka sanitaria: iha Dili
bele ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).
• Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu
ona, no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde: bele liga ba numeru
119 atu organiza oin sá foti swab
VI. APELU
1. Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha
fasilidade saúde públiku (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas,
ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde
sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan
atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma
insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.
2. Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, maski karik simu ona vasina, favor respeita
nafatin regra prevensaun no ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona, atu prevene
moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) uza
máskara; (b) fase liman beibeik ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba
matan, inus ho ibun; (d) wainhira kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman,
rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema
seluk, mínimu metru ida ho balun.
-ninin no rohanRMA