1
KOMUNIKADU BA IMPRENSA
17 de Agostu de 2021, 18H30.
(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
CIGC-SS)
Ohin, 17 de Agostu de 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS) nia naran,
hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun hanesan tuir mai:
I. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE.
Tabela 1: dadus evolusaun surtu Covid-19 iha Timor-Leste, husi 21 de Marsu 2020 to’o 17 de Agostu de 2021.
II. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
1) Kazu detetatu foun ne’ebé relata ohin dia 17 de Agostu de 2021: 247 (iha Dili 192 &
Ermera 24, Bobonaro 12, RAEOA 12 & munisipiu seluk hamutuk 7).
• Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 128, feto 119.
• Husi total kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <20:60 (24,2%); ho
idade entre tinan 12-59 nain 174 (70,4 %); ho idade >60:13.
Nº | MUNISIPIU | KAZU DETETA DU FOUN IHA 24 ORAS IKUS |
MÉDIA INSIDÉNSIA KADA LORONPUR 100 MIL ABITANTES (Loron 7 ikus) |
KAZU REKUPERA DU IHA 24 ORAS IKUS |
KAZU ATIVU |
KUMULATIVU REKUPERADU |
KUMULATIVU KAZU KONFIRMADU |
ÓBITU IHA 24 ORAS IKUS |
KUMU LATIVU ÓBITU |
KLASIFIKASAUN TRANSMISSAUN (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian) |
1 | AILEU | 0 | 5,1 | 0 | 32 | 52 | 84 | 0 | 0 | Kazuiha Cluster |
2 | AINARO | 0 | 7,1 | 0 | 36 | 57 | 93 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
3 | BAUCAU | 6 | 4,9 | 0 | 60 | 723 | 784 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
4 | BOBONARO | 12 | 4,3 | 3 | 87 | 250 | 341 | 0 | 4 | Kazu iha Cluster |
5 | COVALIMA | 0 | 12,7 | 4 | 176 | 241 | 417 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
6 | DILI | 192 | 29,5 | 9 | 1,051 | 8.315 | 9.394 | 3 | 28 | Transmisaun Komunitária |
7 | ERMERA | 24 | 15,6 | 26 | 719 | 305 | 1.024 | 0 | 0 | Transmisaun Komunitária |
8 | LAUTEM | 0 | 0,0 | 0 | 0 | 60 | 60 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
9 | LIQUIÇA | 0 | 5,8 | 0 | 35 | 26 | 62 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
10 | MANATUTO | 1 | 0,3 | 0 | 2 | 88 | 90 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
11 | MANUFAHI | 0 | 3,2 | 0 | 16 | 78 | 94 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
12 | RAEOA | 12 | 12,3 | 0 | 110 | 32 | 142 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
13 | VIQUEQUE | 0 | 0,7 | 4 | 25 | 318 | 344 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
TOTAL | 247 | 13,1 | 37 | 2.349 | 10.545 | 12.929 | 3 | 36 |
2
• Husi total kazu detetadu foun ohin, 96 kazus ka 38,9% maka sintomátiku
(hatudu sintomas).
2) Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 17 de Agostu 2021: 37.
3) Total kazu ativu ohin, dia 16 de Agostu 2021:2.349.
4) Total kazu konfirmadu kumulativu iha 17 de Agostu 2021 (sura husi 21 Marsu
2020): 12.929.
5) Total óbitu ne’ebé relata ohin, 17 de Agostu 2021: 5 (adultu nain 2, mate iha inan
nia kanotak nain 3), ho detalle hanesan tuir mai:
! Mane, idade tinan 41, Timoroan, hela iha Ermera, diagnostikadu iha 9
Agostu 2021, ho sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA) tan bá
Covid-19 (Teste PCR nia resultadu pozitivu, Cycle Threshold: E gene 31,7).
Metebian iha istória anemia krónika tan bá Multiple Mieloma (tipu ida husi
leusemia). Transfere ba Vera Cruz iha lron ne’e kedas, no hala’o tratamentu,
tuir protokolu tratamentu ba Covid-19. Maizoumenus 17h00 dia 16 Agostu,
matebian i’is kotu tan bá multiple organ failure. Teste PCR hafoin i’is-kotu
nafatin pozitivu (CT E gene 19,6; N 21,3). Familia kordena ona ho ekipa
saúde atu hala’o funeral tuir protokolu ne’ebé adopta iha Timor-Leste.
! Feto, idade tinan 37, Timoroan, enkamiña husi HNGV, iha 12 de Agostu de
2021, ho diagnóstiku G2P1A0 (isin-rua daruak, tu’ur-ahi dala ida, la iha
istoria abortu), isin-rua semana 40, ho mós diagnostiku Covid-19 (CT 27), ho
sintomas respiratorius. Dia 16 de Agostu kalan, hahu prosesu tu’ur-ahi,
maibé tuku 01h00 dader, dia 17 de Agostu, inan i’is-kotu tan bá amnion
liquid embolia. Oan iha inan nia kanotak mós la salva. Familia kordena hela
ho ekipa saúde atu hala’o funeral tuir protokolu ne’ebé adopta iha TimorLeste.
! IUFD (bebé mate iha inan nia kanotak) husi inan isin-rua G3P1A1, ho idade
semana 28. Inan iha kondisaun estável, maibé ho diagnostiku Covid-19.
! IUFD (bebé mate iha inan nia kanotak) husi inan isin-rua G4P2A1, semana
33. Inan sintomatico ho diagnostico Covid-19, agora kondisaun estável,
hahú dia 12 de Agostu 2021.
6) Husi horiseik mai ohin, dia 17 de Agostu, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde
halo 993 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
a) Vijilánsia sentinela:49.
b) Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing):512.
c) Rastreiu Aleatóriu (Random Screening):163.
d) Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili:106.
e) Viajen internasionál:1.
f) Follow up iha quarentena:62.
3
7) Total testes PCR ne’ebé halo horiseik, dia 16 de Agostu, iha Munisipiu sira seluk ,
REAOA & HNGV, hamutuk 222, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Baucau:47; (b)
Ermera:8; (c) Maliana:54; (d) Maubisse:11; (e) RAEOA:22; (f) Suai:-;
(g) Viqueque:14; (h) HNGV:66.
8) Total doze vasina ne’ebé fo’o ona ba populasaun elijível (tinan 18 ba leten), to’o
ohin dader 10H00, dia 17 de Agostu (tuir Sistema Informasaun Sáude iha Ministériu
Saúde):
Grafiku nº1 – Progresu vasina hasoru Covid-19 iha Timor-Leste.
N.B: atu bele hetan imunidade grupu ka ‘’herd immunity’’, hodi bele satan
transmisaun virus corona iha populasaun nia le’et, pelu menus 70% husi
populasaun Timor-Leste tenki hetan vasina kompletu/ka doze rua.
III. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador
ida ne’ebé matenek-nain epidemiolojia sira uza, maka insidénsia. Konvensionalmente
insidénsia sukat total kazu foun, kada loron, pur 100 mil abitantes, no hatudu risku ne’ebé
populasaun iha atu hetan da’et moras ida.
Gráfiku nº2: kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak, pur Munisipiu & RAEOA.
Ba
uc
au:
12,
1/1
00
mil
4
1. Tabela 1 ho Gráfiku Nº2 iha leten hatudu katak média (rata-rata) ohin, husi insidénsia Covid-
19 iha Timor-Leste, durante loron 7 ikus maka 13,1/100 mil abitantes, enkuantu ba deit
Munisipiu Dili 29,5/100 mil abitantes.
2. Ohin, insidénsia Ermera 15,6/100 mil abitantes, tuir kedas Munisipiu Covalima ho insidénsia
12,7/100 mil abitantes, RAEOA ho insidénsia 12,3/100 mil abitantes, Munisipiu Ainaro ho
insidénsia 7,1/100 mil abitantes, Munisipiu Aileu ho insidénsia 5,8/100 mil abitantes, hafoin
Munisipiu Liquiça ho insidénsia 5,1/100 mil abitantes.
3. Dadus iha leten hatudu katak (a) Insidénsia Munisipiu Dili, ho Munisipiu Ermera tu-tuir malu
a’as-liu iha Timor-Leste laran tomak; (b) Munisipiu ha’at seluk – Covalima, Ainaro, Aileu,
Liquiça – ho RAEOA, mós hatudu risku a’as-liu, atu populasaun hetan da’et, no hada’et tutan
virus SARS-CoV-2, iha komunidade nia le’et.
IV. INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU VERA CRUZ
1. Iha dia 17 de Agostu de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain
48. Iha área obstetrisia nain 14, medisina interna nain 27, sirurjia nain 6 & pediatria 1.
a) Sira nain 14 iha obstetrisia, kategoria leve hotu.
b) Husi sira nain 27 iha medisina interna, 14 kategoria grave ( 1 uza ventilador, 13 ho
oksijéniu ), 9 kategoria moderadu, 4 kategoria leve.
c) 6 iha sirurjia, kategoria leve hotu.
d) 1 iha pediatria, kategoria leve.
Gráfiku nº 3: Total kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospital kada loron & kumulativu.
2. Koluna kór verde hatudu kazu leve, moderadu no grave ne’ebé baxa kada loron iha
fasilidade izolamentu Vera Cruz.
3. Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kumulativu kazu moderadu no grave ne’ebé baixa
iha Vera Cruz.
V. INFORMASAUN ADISIONÁL
1. Nafatin hakarak informa ba públiku katak rezultadu sekuensiasaun genómica konfirma
variante preokupante Delta nakda’et ona iha komunidade Ermera nia le’et, liu-liu iha
Gleno, Ermera ho Railaco.
5
2. Informa mós ba públiku katak, maski Laboratóriu Nasional Saúde haruka ona amostra husi
Dili & Covalima, no sei hein hela resultadu sekuensiasaun genómika, aumentu maka’as iha
loron 7 ikus, iha númeru kazu, aumentu ema pozitivu ho sintomas, no aumentu iha
ospitalizasaun hatudu katak ida possibilidade bo’ot variante Delta mós sirkula ona iha
Munsipiu ne’ebé númeru kazu (insidénsia) sa’e maka’as (Dili, Covalima, RAEOA, Bobonaro,
Ainaro, Aileu, Baucau & Liquiça).
3. Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir mai:
• Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan: bele
ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.
• Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi/tama serka sanitaria: iha Dili
bele ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).
• Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu ona,
no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde: bele liga ba numeru 119 atu
organiza oin sá foti swab.
VI. APELU
1. Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha
fasilidade públiku saúde (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas,
ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde
sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan
atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma
insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.
2. Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, maski karik simu ona vasina, favor respeita
nafatin regra prevensaun no ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona, atu prevene
moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) uza
máskara; (b) fase liman beibeik ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba
matan, inus ho ibun; (d) wainhira kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman,
rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema
seluk, mínimu metru ida ho balun.
-ninin no rohanRMA 1
KOMUNIKADU BA IMPRENSA
17 de Agostu de 2021, 18H30.
(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
CIGC-SS)
Ohin, 17 de Agostu de 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS) nia naran,
hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun hanesan tuir mai:
I. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE.
Tabela 1: dadus evolusaun surtu Covid-19 iha Timor-Leste, husi 21 de Marsu 2020 to’o 17 de Agostu de 2021.
II. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
1) Kazu detetatu foun ne’ebé relata ohin dia 17 de Agostu de 2021: 247 (iha Dili 192 &
Ermera 24, Bobonaro 12, RAEOA 12 & munisipiu seluk hamutuk 7).
• Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 128, feto 119.
• Husi total kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <20:60 (24,2%); ho
idade entre tinan 12-59 nain 174 (70,4 %); ho idade >60:13.
Nº | MUNISIPIU | KAZU DETETA DU FOUN IHA 24 ORAS IKUS |
MÉDIA INSIDÉNSIA KADA LORONPUR 100 MIL ABITANTES (Loron 7 ikus) |
KAZU REKUPERA DU IHA 24 ORAS IKUS |
KAZU ATIVU |
KUMULATIVU REKUPERADU |
KUMULATIVU KAZU KONFIRMADU |
ÓBITU IHA 24 ORAS IKUS |
KUMU LATIVU ÓBITU |
KLASIFIKASAUN TRANSMISSAUN (Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian) |
1 | AILEU | 0 | 5,1 | 0 | 32 | 52 | 84 | 0 | 0 | Kazuiha Cluster |
2 | AINARO | 0 | 7,1 | 0 | 36 | 57 | 93 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
3 | BAUCAU | 6 | 4,9 | 0 | 60 | 723 | 784 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
4 | BOBONARO | 12 | 4,3 | 3 | 87 | 250 | 341 | 0 | 4 | Kazu iha Cluster |
5 | COVALIMA | 0 | 12,7 | 4 | 176 | 241 | 417 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
6 | DILI | 192 | 29,5 | 9 | 1,051 | 8.315 | 9.394 | 3 | 28 | Transmisaun Komunitária |
7 | ERMERA | 24 | 15,6 | 26 | 719 | 305 | 1.024 | 0 | 0 | Transmisaun Komunitária |
8 | LAUTEM | 0 | 0,0 | 0 | 0 | 60 | 60 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
9 | LIQUIÇA | 0 | 5,8 | 0 | 35 | 26 | 62 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
10 | MANATUTO | 1 | 0,3 | 0 | 2 | 88 | 90 | 0 | 0 | Kazu iha Cluster |
11 | MANUFAHI | 0 | 3,2 | 0 | 16 | 78 | 94 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
12 | RAEOA | 12 | 12,3 | 0 | 110 | 32 | 142 | 0 | 0 | Kazu esporádiku |
13 | VIQUEQUE | 0 | 0,7 | 4 | 25 | 318 | 344 | 0 | 1 | Kazu iha Cluster |
TOTAL | 247 | 13,1 | 37 | 2.349 | 10.545 | 12.929 | 3 | 36 |
2
• Husi total kazu detetadu foun ohin, 96 kazus ka 38,9% maka sintomátiku
(hatudu sintomas).
2) Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 17 de Agostu 2021: 37.
3) Total kazu ativu ohin, dia 16 de Agostu 2021:2.349.
4) Total kazu konfirmadu kumulativu iha 17 de Agostu 2021 (sura husi 21 Marsu
2020): 12.929.
5) Total óbitu ne’ebé relata ohin, 17 de Agostu 2021: 5 (adultu nain 2, mate iha inan
nia kanotak nain 3), ho detalle hanesan tuir mai:
! Mane, idade tinan 41, Timoroan, hela iha Ermera, diagnostikadu iha 9
Agostu 2021, ho sindroma insufisiénsia respiratória aguda (SIRA) tan bá
Covid-19 (Teste PCR nia resultadu pozitivu, Cycle Threshold: E gene 31,7).
Metebian iha istória anemia krónika tan bá Multiple Mieloma (tipu ida husi
leusemia). Transfere ba Vera Cruz iha lron ne’e kedas, no hala’o tratamentu,
tuir protokolu tratamentu ba Covid-19. Maizoumenus 17h00 dia 16 Agostu,
matebian i’is kotu tan bá multiple organ failure. Teste PCR hafoin i’is-kotu
nafatin pozitivu (CT E gene 19,6; N 21,3). Familia kordena ona ho ekipa
saúde atu hala’o funeral tuir protokolu ne’ebé adopta iha Timor-Leste.
! Feto, idade tinan 37, Timoroan, enkamiña husi HNGV, iha 12 de Agostu de
2021, ho diagnóstiku G2P1A0 (isin-rua daruak, tu’ur-ahi dala ida, la iha
istoria abortu), isin-rua semana 40, ho mós diagnostiku Covid-19 (CT 27), ho
sintomas respiratorius. Dia 16 de Agostu kalan, hahu prosesu tu’ur-ahi,
maibé tuku 01h00 dader, dia 17 de Agostu, inan i’is-kotu tan bá amnion
liquid embolia. Oan iha inan nia kanotak mós la salva. Familia kordena hela
ho ekipa saúde atu hala’o funeral tuir protokolu ne’ebé adopta iha TimorLeste.
! IUFD (bebé mate iha inan nia kanotak) husi inan isin-rua G3P1A1, ho idade
semana 28. Inan iha kondisaun estável, maibé ho diagnostiku Covid-19.
! IUFD (bebé mate iha inan nia kanotak) husi inan isin-rua G4P2A1, semana
33. Inan sintomatico ho diagnostico Covid-19, agora kondisaun estável,
hahú dia 12 de Agostu 2021.
6) Husi horiseik mai ohin, dia 17 de Agostu, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde
halo 993 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
a) Vijilánsia sentinela:49.
b) Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing):512.
c) Rastreiu Aleatóriu (Random Screening):163.
d) Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili:106.
e) Viajen internasionál:1.
f) Follow up iha quarentena:62.
3
7) Total testes PCR ne’ebé halo horiseik, dia 16 de Agostu, iha Munisipiu sira seluk ,
REAOA & HNGV, hamutuk 222, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Baucau:47; (b)
Ermera:8; (c) Maliana:54; (d) Maubisse:11; (e) RAEOA:22; (f) Suai:-;
(g) Viqueque:14; (h) HNGV:66.
8) Total doze vasina ne’ebé fo’o ona ba populasaun elijível (tinan 18 ba leten), to’o
ohin dader 10H00, dia 17 de Agostu (tuir Sistema Informasaun Sáude iha Ministériu
Saúde):
Grafiku nº1 – Progresu vasina hasoru Covid-19 iha Timor-Leste.
N.B: atu bele hetan imunidade grupu ka ‘’herd immunity’’, hodi bele satan
transmisaun virus corona iha populasaun nia le’et, pelu menus 70% husi
populasaun Timor-Leste tenki hetan vasina kompletu/ka doze rua.
III. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador
ida ne’ebé matenek-nain epidemiolojia sira uza, maka insidénsia. Konvensionalmente
insidénsia sukat total kazu foun, kada loron, pur 100 mil abitantes, no hatudu risku ne’ebé
populasaun iha atu hetan da’et moras ida.
Gráfiku nº2: kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak, pur Munisipiu & RAEOA.
Ba
uc
au:
12,
1/1
00
mil
4
1. Tabela 1 ho Gráfiku Nº2 iha leten hatudu katak média (rata-rata) ohin, husi insidénsia Covid-
19 iha Timor-Leste, durante loron 7 ikus maka 13,1/100 mil abitantes, enkuantu ba deit
Munisipiu Dili 29,5/100 mil abitantes.
2. Ohin, insidénsia Ermera 15,6/100 mil abitantes, tuir kedas Munisipiu Covalima ho insidénsia
12,7/100 mil abitantes, RAEOA ho insidénsia 12,3/100 mil abitantes, Munisipiu Ainaro ho
insidénsia 7,1/100 mil abitantes, Munisipiu Aileu ho insidénsia 5,8/100 mil abitantes, hafoin
Munisipiu Liquiça ho insidénsia 5,1/100 mil abitantes.
3. Dadus iha leten hatudu katak (a) Insidénsia Munisipiu Dili, ho Munisipiu Ermera tu-tuir malu
a’as-liu iha Timor-Leste laran tomak; (b) Munisipiu ha’at seluk – Covalima, Ainaro, Aileu,
Liquiça – ho RAEOA, mós hatudu risku a’as-liu, atu populasaun hetan da’et, no hada’et tutan
virus SARS-CoV-2, iha komunidade nia le’et.
IV. INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU VERA CRUZ
1. Iha dia 17 de Agostu de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain
48. Iha área obstetrisia nain 14, medisina interna nain 27, sirurjia nain 6 & pediatria 1.
a) Sira nain 14 iha obstetrisia, kategoria leve hotu.
b) Husi sira nain 27 iha medisina interna, 14 kategoria grave ( 1 uza ventilador, 13 ho
oksijéniu ), 9 kategoria moderadu, 4 kategoria leve.
c) 6 iha sirurjia, kategoria leve hotu.
d) 1 iha pediatria, kategoria leve.
Gráfiku nº 3: Total kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospital kada loron & kumulativu.
2. Koluna kór verde hatudu kazu leve, moderadu no grave ne’ebé baxa kada loron iha
fasilidade izolamentu Vera Cruz.
3. Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kumulativu kazu moderadu no grave ne’ebé baixa
iha Vera Cruz.
V. INFORMASAUN ADISIONÁL
1. Nafatin hakarak informa ba públiku katak rezultadu sekuensiasaun genómica konfirma
variante preokupante Delta nakda’et ona iha komunidade Ermera nia le’et, liu-liu iha
Gleno, Ermera ho Railaco.
5
2. Informa mós ba públiku katak, maski Laboratóriu Nasional Saúde haruka ona amostra husi
Dili & Covalima, no sei hein hela resultadu sekuensiasaun genómika, aumentu maka’as iha
loron 7 ikus, iha númeru kazu, aumentu ema pozitivu ho sintomas, no aumentu iha
ospitalizasaun hatudu katak ida possibilidade bo’ot variante Delta mós sirkula ona iha
Munsipiu ne’ebé númeru kazu (insidénsia) sa’e maka’as (Dili, Covalima, RAEOA, Bobonaro,
Ainaro, Aileu, Baucau & Liquiça).
3. Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir mai:
• Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan: bele
ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.
• Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi/tama serka sanitaria: iha Dili
bele ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).
• Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu ona,
no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde: bele liga ba numeru 119 atu
organiza oin sá foti swab.
VI. APELU
1. Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha
fasilidade públiku saúde (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas,
ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde
sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan
atendimentu sedu liu, no prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma
insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.
2. Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, maski karik simu ona vasina, favor respeita
nafatin regra prevensaun no ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona, atu prevene
moras Covid-19 da’et ba mai. Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) uza
máskara; (b) fase liman beibeik ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba
matan, inus ho ibun; (d) wainhira kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman,
rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema
seluk, mínimu metru ida ho balun.
-ninin no rohanRMA