KOMUNIKADU BA IMPRENSA 16 de Maiu 2021

CI 16 de Maio de 2021

KOMUNIKADU BA IMPRENSA
16 de Maiu 2021, 17H30.
(Dr Rui Maria de Araújo, Kordenador Forsa-Tarefa ba Prevensaun no Mitigasaun Surtu Covid-19 iha Timor-Leste,
CIGC-SS)
Ohin, loron 16 fulan Maiu 2021, hodi Centro Integrado Gestão de Crises, Sala Situação (CIGC-SS) nia
naran, hakarak hato’o ba jornalista, no ba públiku tomak, informasaun hanesan tuir mai:
I. DADUS JERAL BA TIMOR-LESTE TOMAK:
1) Kazu detetatu foun ne’ebé relata ohin dia 16 de Maiu de 2021: 179 (iha Dili 156, iha
Munisipiu seluk 23).
Husi total kazu detetadu foun ohin: mane 98, feto 81.
Husi total kazu detetadu foun ohin, hirak ho idade tinan <12:4; ho idade
entre tinan 12-59 nain 170 (94,9%); ho idade >60: 6.
Husi total kazu detetadu foun ohin, proporsaun kazu sintomátiku hamutuk
12,2%.
2) Total kazu konfirmadu kumulativu iha 16 de Maiu 2021 (sura husi 21 Marsu 2020):
4458.
3) Kazu rekuperadu ne’ebé ralata ohin, dia 16 de Maiu 2021: 65.
4) Total kazu ativu ohin, dia 16 de Maiu 2021:2116.
5) Total kazu óbitu ne’ebé relata ohin, 16 de Maiu 2021: 2, ho detalle hanesan tuir mai:
Mane idade 56 anus, hela iha Santa-Cruz, horiseik dia 15 de Maiu,
maizoumenus 11h00 dader, i’is-kotu iha servisu fatin iha Fatuhada. Kolega
servisu sira informa ekipa vijilánsia epidemiolójika, no ho autorizasaun
familia nian halo swab post portem iha 11h31. Rezultadu hatudu pozitivu ho
Cycle Threshold (CT) N gene 33,4, E gene 31,2. Familia deside atu lori ba
hakoi iha Lospalos, tuir protokolu funeral ba ema ne’ebé mate ho Covid-19.
Tuir informasaun husi familia, mate-bian iha istória tensaun-a’as, no la
kontrola regularmente.
Mane, idade 58 anus, sidadaun xinés, hela iha Comoro, ba HNGV iha dia 11
Maiu, ho isin manas maka’as, hafoin diagnostikadu
sindroma insufisiénsia
respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is
no deteta SARS-CoV2
ho Cycle Threshold (CT) N gene 27,1, E gene 24,9. Hahu kedas kalan ne’e,
halo tratamentu iha fatin izolamentu Vera Cruz, no horiseik loraik i’is-kotu,
tranba fallansu respiratóriu (respiratoric failure) ho multiple organ failure.

2
Familia ho embaxada Xina kordena hela ho ekipa CIGC-SS atu halo
kremasaun.
6) Husi horiseik mai ohin, dia 16 de Maiu, hamutuk hotu Laboratóriu Nasionál Saúde
halo
781 testes PCR iha Dili, ho detalles hanesan tuir mai:
a) Vijilánsia sentinela:
7.
b) Rastreiu ba kontaktu (Contact tracing):
151.
c) Rastreiu Aleatoriu (Random Screening):179.
d) Viajen sai husi serka sanitária Munisipiu Dili:
420.
e) Viajen internasionál:
19.
f) Follow up iha quarentena:
5.
7) Total testes PCR ne’ebé halo horiseik dia 15 de Maiu iha Munisipiu sira seluk ,
REAOA & HNGV, hamutuk
365, ho detalle hanesan tuir mai: (a) Baucau:70; (b)
Ermera:11; (c) Maliana:27; (d) Maubisse:49; (e) RAEOA:1; (f) Suai:53; (g)
Viqueque:62; (h) HNGV:92.
II. TABELA EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA TIMOR-LESTE: HUSI 21 MARSU 2020 – 16 MAIU
2021.
(Tuir klasifikasaun transmissaun OMS nian)

MUNISIPIU KAZU
DETETADU
FOUN IHA 24
ORAS IKUS
KAZU
REKUPERADU
IHA 24 ORAS
IKUS
KUMULATIVU
REKUPERADU
KUMULATIVU
KAZU
KONFIRMADU
ÓBITU IHA
24 ORAS
IKUS
KUMULATIVU
ÓBITU
KLASIFIKASAUN
TRANSMISSAUN
1 AILEU 0 0 5 11 0 0 Kazu esporádiku
2 AINARO 0 9 15 23 0 0 Kazu esporádiku
3 BAUCAU 8 0 78 202 0 0 Kazu iha Cluster
4 BOBONARO 1 0 12 24 0 0 Kazu esporádiku
5 COVALIMA 4 0 18 104 0 0 Kazu iha Cluster
6 DILI 156 39 2050 3821 2 9 Transmisaun
Komunitária
7 ERMERA 0 4 49 65 0 0 Kazu iha Cluster
8 LAUTEM 0 7 12 23 0 0 Kazu esporádiku
9 LIQUIÇA 0 0 10 22 0 1 Kazu esporádiku
10 MANATUTO 4 6 7 14 0 0 Kazu esporádiku
11 MANUFAHI 0 0 52 53 0 0 Kazu iha Cluster
12 RAEOA 0 0 7 8 0 0 Kazu esporádiku
13 VIQUEQUE 6 0 17 88 0 0 Kazu iha Cluster
TOTAL 179 65 2332 4458 0 10

III. EVOLUSAUN SURTU COVID 19 IHA MUNISPIU DILI, MUNISIPIU SIRA SELUK NO MÓS RAEOA
Atu bele hatene surtu ida ninia evolusaun, no mós surtu ne’e aumenta ka diminui, indikador
ida
ne’ebé matenek-nain epidemiolojia nian uza, maka insidénsia. Konvensionalmente
insidénsia sukat
total kazu foun, kada loron, pur 100 mil habitantes, no hatudu risku ne’ebé
populasaun iha atu hetan da’et moras ida
.
3
Gráfiku nº1: hatudu kazu detetadu foun kada loron iha Timor-Leste tomak, pur Munisipiu & RAEOA.
Gráfiku iha leten hatudu katak média (rata-rata) ohin, husi insidénsia Covid-19 iha
Timor-Leste durante loron 7 ikus maka
13,3 /100 mil abitantes, enkuantu ba deit
Munisipiu Dili 41,9/100 mil abitantes.
Insidénsia iha leten sei nafatin hatudu katak Munisipiu Dili maka fatin ho risku bo’ot liu
atu populasaun hetan da’et & hada’et tutuan virus SARS-CoV-2.
IV. INFORMASAUN HUSI IZOLAMENTU
1. Iha dia 16 de Maiu de 2021, izolamentu Vera Cruz halo tratamentu ba kazu detetadu nain
31.
Iha área obstetrisia nain 13, no iha medisina interna nain 18.
Sira nain 13 iha obstetrisia, kategoria moderadu hotu, sira nia kondisaun
estável.
Husi sira nain 18 iha medisina interna, 1 kritiku uza ventilador, 1 grave uza
CPAP, nain 12 moderadu.

4
Gráfiku nº 2: Total kazu pozitivu hirak ne’ebé baixa ospital kada loron & kumulativu.
Koluna kór verde hatudu kazu foun ne’ebé deteta kada loron iha Timor-Leste laran
tomak.
Liña azul iha gráfiku ne’e, hatudu númeru kazu moderadu no grave ne’ebé baixa iha
Vera Cruz, no hatudu katak wainhira ema barak liu detetadu pozitivu, barak-liu tan maka
sei baixa ho kategoria moderadu no grave.
V. INFORMASAUN ADISIONÁL
1. Informa mós ba públiku katak para além de cadeia Becora, iha cadeia Suais mós mosu surtu
iha semana ida ne’e nia laran. Husi populasaun prisional 103, ho guarda 28, hamutuk hotu
iha 37 (26,2%) maka deteta pozitivu iha semana ne’e nia laran.
2. Hakarak fo’o hanoin hikas ba públiku katak bele uza númeru hotline 119, hodi kontakta
ekipas operasionais iha Ministeriu Saúde. Pur ezemplu, se hakarak halo swab ba teste PCR,
bele kontakta 119, hafoin ema ne’ebé atende telefone sei enkamiña ba ekipa vijilánsia
epidemiolójika hodi bele organiza. Nune’e mós wainhira ida dúvida ka presiza atendimentu
ruma relasiona ho Surtu Covid-19, halo favor liga ba 119.
3. Aproveita informa mós ba públiku katak, fatin atu halo teste PCR maka hanesan tuir mai:
Wainhira sente moras isin-manas, mear, kakorok moras ka sintoma seluk tan:
bele ba konsulta iha Sentru Saúde ne’ebé besik, atu bele halo swab.
Wainhira atu husu autorizasaun esepsionál sai husi serka sanitaria iha Dili: bele
ba halo swab iha Centro Convenções Dili (CCD).
Wainhira sente katak sai kontaktu-besik ba ema ruma ne’ebé detetau pozitivu
ona, no seidauk hetan kontaktu husi ekipa konjunta saúde:
bele liga ba numeru
119 atu organiza oin sá foti swab.
5
Ekipa Saúde na Familia (SnF) iha Sentru Saúde sira iha Dili, halo mós vizita ba
bairru ho aldeia sira ne’ebé detetadu kazu barak ona. Sira ne’ebé iha sintomas,
ka sente kontaktu besik ho kazu pozitivu ruma, bele hakbesik ba sira hodi halo
swab.
VI. APELU
1. Apela ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak atu tu’ur hakmatek, kumpri ho rigor regra
serka sanitaria no konfinamentu domisiliáriu ne’ebé Konsellu Ministru deside ona
implementa hahú da 30 de Abril, no estende tan ona semana 2 ba oin. Husu atu hotu-hotu
kolabora ho autoridade saúde sira hodi bele buka-tuir ema hotu ne’ebé hetan da’et ona
virus ne’e, no izola husi no labele hada’et-tutan ba ema ne’ebé seidauk hetan da’et.
2. Apela ba populasaun iha Dili laran no mós iha Munisipiu sira seluk, atu aprezenta-an iha
fasilidade saúde públiku (Sentru Saúde ka Ospitál) ne’ebé besik, wainhira sente isin-manas,
ka kakorok moras, ka inus-ben, ka mear, hodi bele hetan atendimentu husi profisionál saúde
sira. Wainhira sedu liu hatene se virus ne’e kona ita ka la’e, di’ak liu, hodi nune’e bele hetan
atendimentu sedu liu, no
prevene tama ba iha situasaun ne’ebé hanaran sindroma
insufisiénsia respiratória aguda (SIRA), ka susar/difisil atu dada-i’is.
3. Ba populasaun iha Timor-Leste laran tomak, favor respeita nafatin regra prevensaun no
ijiéne individual, ne’ebé Governu hatu’ur ona, atu prevene moras Covid-19 da’et ba mai.
Regra sira ne’e, hanesan ita hotu hatene ona, maka: (a) uza máskara; (b) fase liman beibeik
ho sabaun ka dezinfetante ruma; (c) evita kose liman ba matan, inus ho ibun; (d) wainhira
kumprimenta malu, la presiza ka’er liman, bensa-liman, rei-malu ka haku’ak malu; (e) evita
halibur malu barak; (f) hamri’ik ka tur do’ok husi ema seluk, mínimu metru ida ho balun.
-ninin no rohanRMA

Share via
Copy link
Powered by Social Snap
COVID-19 Timor-Leste

FREE
VIEW