FAQ
Saida mak vírus corona?
Vírus corona nu’udar família husi vírus ne’ebe bele fo moras ba animal no ita ema sira. Virus corona wainhira hadaet ba ema, nia bele fo infesaun respiratórias hanesan moras bain bain to moras ne’ebe mais grave hanesan Middle East Respiratory Syndrome (MERS) no Síndrome Respiratória Aguda Grave (SARS). Vírus corona ne’ebe foin hetan hamosu moras ho naran vírus corona COVID-19.
Saida mak COVID-19?
Sintomas saida deit mak mosu husi COVID-19?
Sintomas mais jeral husi COVID-19 mak isin manas, mear maran no kolen. Nunee mos iha sintomas seluk no bele afeta ba pasiente mak hanesan moras inus metin , ulun moras, moras iha kakorok, diareia no deskolorasaun balun iha liman no ain fuan. Sintomas ne’e hahu’u bain bain deit ho gradualmente. Ema balun hahu’u infektada, maibe la hatudu sintomas makas.
Kuaze (pur volta 80%) rekupera husi moras ne’e no la presiza halo tratamentu iha ospital. Kuaze husi ema nain 1 husi sira 5 ne’ebe hetan moras COVID-19 hetan difikuldade hodi dada is. Idozus sira no sira ne’ebe iha problemas médikus nian hanesan hipertensaun,kardíakus no pulmaun, diabetes ou kânkru, iha risku bo’ot hodi hetan moras ne’ebe grave. Kualker ema bele hetan moras COVID-19 hodi sai grave. Ema ho idade oin oin ne’ebe senti isin manas ou mear ne’ebe iha ligasaun ho respirasaun nian ou lakon vontade atu koalia hodi halo movimentu balun tenke buka lalais atendimentu médiku imediatamente. Se posível, rekomenda hodi kontaktu provedor kuidadu saúde nian hodi nune’e pasiente bele ba klínika ne’ebe los.
Saida mak Hau tenke halo wainhira iha sintomas COVID-19 no oinsa hau bele hetan atendimentu husi médiku sira?
Se Ita senti iha sintomas balun, hanesan mear no isin manas bain bain, ida nee la presiza buka atendimentu médiku. Hela iha uma, izola an no monitor nafatin sintomas hirak ne’e. Akompana nafatin orientasaun husi nasional konaba auto-izolamentu.
Maibe, se ita hela iha área moras malária ou dengue nian, importante tebes atu labele ignora konaba sintomas isin manas nian. Buka apoiu médiku. Wainhira ba sentru saúde sira keta haluhan uza máskara, manten distânsia metru 1 husi ema seluk no labele kaer sasan sira ho liman. Se ida ne’e akontese ba labarik sira, fo hanoin ba labarik ne’e hodi manten nafatin ba mensajen hirak ne’e.
Buka lalais atendimentu médiku ho imediata wainhira hetan problema konaba respirasaun nian ou presaun balun iha hirus matan. Se posível, kontaktu ekipa médiku antes kedas, hodi nune’e nia bele orienta ita ba fasilidade saúde ne’ebe los.
Oinsa COVID-19 nee bele espalla?
Ema bele kontaminadu COVID-19 husi ema seluk ne’ebe iha vírus nee. Moras nee prinsipalmente tranzmiti husi ema ba ema liuhusi gotíkulas (kaben) ne’ebe mai husi ibun no inus husi pasiente Covid19 wainhira fani, mear ou koalia. Gotíkulas ne’e relativamente todan no la bok an ba fatin dok no lais tebes atu absorvidu ba rai laran. Ema bele hetan moras COVID19 wainhira respira ou dada is besik gotíkulas husi ema ne’ebe infetadu ona virus nee. Tanba nee mak importante tebes iha distansia metru 1 ho ema seluk. Gotíkulas nee bele tur metin iha objetus no superfíse balun hanesan meja, odomatan no wainhira kaer liman. Ema bele infektada wainhira kaer sasan hirak nee hodi kuntinua kaer sira nia matan, inus no ibun. Tanba nee importante tebes hodi fase liman rutina ho sabaun no be ou hamos ho produtu sira ne’ebe halo husi álkool.
OMS avalia hela pesquiza ne’ebe lao hela ho nia andamentu konaba propagasaun COVID-19 no sei kuntinua atualiza buat foun ne’ebe sira hetan
Bele ka Lae ema ne’ebe laiha sintomas COVID-19 tranzmiti moras nee ?
Prinsipalmente COVID-19 tranzmiti liuhusi gotíkulas respiratórias nian husi ema ne’ebe mear ou iha sintomas hanesan isin manas no kolen. Esperensia hatudu katak ema ho COVID19 iha sintomas kaman. Ida nee akontese iha faze inisiu nian. Iha posibilidade COVID19 kontaminadu husi ema neebe foin mear no nia la senti moras
Relatóriu balun hatudu katak ema ne’ebe laiha sintomas bele mos tranzmiti vírus nee. Seidauk hatene lolos oinsa buat nee bele akontese. OMS avalia hela pesquiza ho nia andamentu konaba topiku nee no kuntinua atualiza buat foun ne’ebe sira hetan
Oinsa ita bele proteje ema seluk no ita nia an rasik wainhira ita la hatene se mak infektadu ona?
Pratika moris higiene ba ita nia liman no respiratória importante tebes iha kada loron nuudar medidas mais diak hodi proteje ema seluk no ita nia an rasik.
Wainhira posível, manten distânsia pelo menus metru 1 entre ita ho ema seluk. Ida nee importante tebes wainhira ita hamrik besik ema ne’ebe mear ou fani. Tanba ema balun nebe infektada ona parese seidauk hatudu sintomas ou iha ona sintomas maibe seidauk grave, ho nunee wainhira iha distânsia fízika ho ema, nuudar hanoin neebe diak se wainhira ita tama iha área neebe COVID-19 sirkula ona.
Saida mak hau tenke halo wainhira hau iha ona kontaktu ho ema neebe iha tiha ona moras COVID-19?
Se Ita iha tiha ona kontaktu ho ema neebe mak iha tiha ona moras COVID-19, Ita mos parese infektadu hotu ona.
Iha ona kontaktu signifika katak Ita hela ou iha ambiente neebe hakbesik ho distansia menus husi metru 1 husi ema sira neebe iha ona moras nee. Iha kazu hanesan nee medidas neebe mais seguru liu mak diak liu hela ou hakmatek iha uma deit.
Maibe se Ita hela iha área ho moras malária ou dengue, importante mos atu labele ignora sintomas febre nian. Buka apoiu médiku sira. Kuandu Ita sira ba sentru saúde, se bele uza máskara, manten distânsia metru 1 husi ema seluk no labele kaer sasan sira ho liman. Se ita hare labarik balun mak moras, fo nafatin apoiu ba nia ho mensajen sira hanesan.
Se Ita la hela iha área moras malária ou dengue, halo tuir hanoin hirak nee:
Wainhira Ita moras maske ho sintomas kaman, Ita tenke izola an
Maske Ita fiar katak nunka hetan moras COVID-19, mais iha sintomas balun, importante tenke izola an ou monitor nafatin ita nia an
Ita bele hadaet moras ba ema seluk iha faze inisia wainhira Ita iha sintomas kaman;tanba nee hahuu kedas ho izola an nuudar pasu importante tebes
Se Ita lahatudu sintomas, maibe hetan husi ema neebe infektada ona, tenke halo kuarentena durante loron 14 .
Se Ita hetan duni moras COVID-19 (konfirmadu bazeia ba teste) izola Ita nia an durante loron 14 , mesmu la hatudu ona sintomas nuudar medida prekausaun – Seidauk hatene los to bainhira ema bele infesioza depois hetan rekuperasaun. Haktuir nafatin orientasoens husi nasionais konaba auto-izolamentu.
Saida mak izola an?
Auto-izolamentu (izola an) nuudar medida importante neebe tenke halo husi ema sira neebe iha sintomas COVID-19 hodi evita infekta ba ema seluk iha komunidade , inklui membru família sira.
Auto-izolamentu wainhira iha ema balun aprezenta moras febre, mear ou sintomas COVID-19 hodi hela iha uma no la ba serbisu,eskola ou fatin públiku sira. Bele halo ho voluntáriu ou bazeia ba rekomendasaun husi médiku sira. Maibe, se Ita hela iha área moras malária ou dengue, importante hodi la ignora sintomas husi febre nian. Buka ajuda médiku. Kuandu Ita ba fatin Sentru saúde, se bele uza máskara,, manten distansia metru 1 ho ema seluk no labele kaer sasan sira ho liman. Se ita hare labarik balun mak moras, fo nafatin apoiu ba nia ho mensajen sira neebe hanesan.
Se Ita hela iha área moras malária ou dengue, halo tuir hanoin hirak nee :
• Se iha ema balun halo hela izolamentu, nee tanba nia moras maibe laos moras todan ida (presiza atensaun médiku)
• Iha fasilidade , ventiladu diak no higiene ba liman no sanitárias
• Se iha fatin sufisiente, koloka kada kama ho distánsia metru 1
• Manten distansia metru 1 ho ema seluk, nunee mos ho família sira
• Monitoriza sintomas nee diariamente
• Izola ita nia an durante loron 14, maske Ita senti saudável hela
• Se Ita hetan difikuldade dada is, kontaktu kedas pesoal médiku imediatamente – kontaktu sira antes kedas se posível
• Hanoin pozitivu no kontenti nafatin hodi manten kontaktu ho ema sira neebe ita hadomi liuhusi telefone ou online, no kuntinua halo ezersisiu iha uma.
• Saida mak hau tenke halo se hau laiha sintomas, maibe hau senti katak hau hetan tina ona moras COVID-19?
Saida mak auto-kuarentena?
• Auto kuarentena katak hafahe ita nia an husi ema seluk tanba iha tiha ona kontaktu ho ema neebe kontaminadu ona moras COVID-19, maske ita nunka aprezenta sintomas. Durante kuarentena, Ita tenke monitora nafatin sintomas hirak nee iha Ita nia an.
• Objetivu auto-kuarentena hodi prevene transmisaun. Tanba ema neebe moras COVID-19 bele infekta ba ema seluk , ho nunee auto-kuarentena bele prevene infesoens sira seluk.
Iha kazu nee
• Iha kuartu mesak neebe iha ventiladu ho fasilidade higiene inklui instalasoen fase liman no sanitárias
• Se fatin nee la disponível, manten kama ho distansia metru 1.
• Manten mos distânsia metru 1 husi ema seluk, mezmu ita nia familia rasik.
• Monitora sintomas iha ita nia an diariamente
• Auto-kuarentena durante loron 14, maske ita senti saudável
• Se Ita iha difikuldade dada is, kontaktu pesoal médiku imediatamente no kontaktu sira antes kedas, se posível.
• Hanoin pozitivu no kontenti nafatin hodi manten kontaktu ho ema sira neebe ita hadomi liuhusi telefone ou online, no kuntinua halo ezersisiu iha uma.
• Maibe se Ita hela iha área ho moras malária ou dengue, importante mos atu labele ignora sintomas febre nian. Buka apoiu médiku sira. Kuandu Ita ba sentru saúde, se bele uza máskara, manten distânsia metru 1 husi ema seluk no labele kaer sasan sira ho liman. Se ita hare labarik balun mak moras, fo nafatin apoiu ba nia ho mensajen sira neebe hanesan.
Saida mak diferente husi auto-izolamentu, auto-kuarentena no distansiamentu?
Kuarentena katak limita ou halo restrisoens ba atividade hotu hodi separa ema neebe la moras neebe iha posibilidade bele hetan moras COVID-19. Ho nia Objetivu hodi prevene propagasaun husi ema neebe foin mak dezenvolve hela sintomas nee.
Izolamentu katak separa ema sira neebe moras tanba iha sintomas COVID-19 no bele infesioza hodi bele prevene propagasaun surtu nee.
Distansiamentu fíziku katak fizikamente separa malu. OMS rekomenda hodi manten distánsia pelo menus metru 1 husi ema seluk. Ida nee nuudar medida jeral neebe ema hotu tenke halo maske sira diak hela tanba la kontaminadu husi COVID-19.
Bele ka lae Labarik ou adolesentes sira hetan propagasaun husi surtu COVID-19?
Saida mak hau tenke halo hodi proteje no prevene hau nia an husi propagasaun surtu nee?
Hatene informasaun foun konaba surtu COVID-19, neebe fo sai husi site OMS no mos husi autoridade saúde públika nasional no lokal sira. Kuaze nasaun hotu iha mundu hare kazu COVID-19 no barak mak enfrenta hela surtu nee. Autoridades China no nasaun sira seluk konsege redus ona surtu nee. Maibe, situasaun nee laiha ida mak bele halo predisaun, ho nunee, verifika nafatin ho regularmente konaba informasaun atual sira.
Ita bele redus hodi infekta ou espalla propagasaun COVID-19, liuhusi asaun simplis hanesan tuir mai nee:
• Hamos ou fase Ita nia liman ho regular ho produtu sira neebe halo husi álkool ou fase ita nia liman ho be no sabaun. Tanba sa? Fase liman ho sabaun no be ou uza produtu sira neebe mai husi álkool sei hamate vírus iha ita nia liman.
- Manten distánsia pelo menus metru 1 . Tanba sa?Wainhira iha ema balun mear,fani ou koalia, sira hasailíquidu balun husi sira nia inus no ibun neebe parese kontaminadu ona ho vírus. Se besik tebes sira, Ita bele respira gotíkulas nee, inklui vírus COVID-19, se ema nee iha moras
- Evita hodi ba fatin neebe halibur ema barak. Tanba sa? Wainhira iha ema barak mak halibur malun, Ita mais provável hodi halo kontaktu ho ema neebe iha ona moras COVID-19 no ida nee sei sai susar liu hodi manten distânsia fízika metru 1
- Evita hodi kaer matan, inus no ibun.Tanba sa?Ita nia liman kaer buat barak no bele infektadu husivírus. Wainhira kontaminadu ona, ita nia liman bele lori vírus nee ba matan, inus ou ibun. Husi neeba, vírus bele tama ba ita nia isin lolon hodi halo ita mos infektadu ona.
- Sertifika katak Ita no ema sira iha ita nia sorin halo tuir duni pratika higiene respiratória neebe diak. Signifika katak taka ibun no inus ho liman sikun ou tisu wainhira mear no fani. Tuir fali mai soe kedas tisu nee no fase ita nia liman. Tanba sa? Gotas espalla vírus. Wainhira halo tuir pratika higiene respiratória neebe diak, Ita proteje ona ema sira neebe besik ba ita husi vírus resfriadu, gripe no COVID-19.
- Hela iha uma no izola ita nia an maske ho sintomas kaman hanesan mear, ulun moras, febre to wainhira Ita hetan fali ona isin diak. Husu ajuda ba ema seluk hodi lori hela ba Ita sasan sira neebe ita presiza. Se wainhira hakarak sai husi uma, uza máskara hodi evita infekta ba ema seluk. Tanba sa? Evita hodi kontaktu ho ema seluk sei proteje sira husi COVID-19 no vírus sira seluk.
- Se Ita febre, mear no susar hodi dada is,buka lalais atendimentu médiku, mais diak liu kontaktu sira antes kedas , se posível no halo tuir nafatin instrusaun husi autoridade saúde sira. Tanba sa? Autoridades nasional no lokal sira sei hetan informasaun foun konaba situasaun iha ita nia área. Kontaktu sira antes iha posibilidade ho rapidamente sei orienta ita ba fatin saúde neebe los. Ida nee sei ajuda mos Ita no protejeá hodi evita propagasaun vírus no infesoens sira seluk.
- Atualiza nafatin infromasaun foun husi fontes konfiáveis sira, hanesan OMS no autoridade saúde lokal no nasional sira. Tanba sa? Autoridades lokal no nasional sira nuudar fatin neebe diak hodi hetan akonsellu konaba saida mak ema seluk tenke halo iha ita nia área hodi proteje sira nia an rasik
Iha duni ka vasina, aimoruk ou tratamentu ba COVID-19?
Maske iha duni tratamentu husi rai liur nian, tradisionais ou halo tratamentu iha uma deit bele halo ita senti konfortu hodi alivia tiha sintomas COVID-19 , maibe seidauk iha aimoruk neebe mak diak hodi prevene no kura moras nee. OMS la rekomenda hodi halo tratamentu rasik ho kualker aimoruk, inklui antibiótikus sira, hodi halo prevensaun no kura COVID-19. Maske nunee, oras nee dadaun halo hela teste klíniku hahuu husi tratamentu husi tipu rai liur nian no mos tradisionais nian. OMS kordena hela ho nia esforsu tomak hodi dezenvolve vasinas no aimoruk sira seluk hodi prevene ho nia tratamentu ba COVID-19 no kontinua nafatin fornese informasaun foun depois rezultadu pesquiza iha duni
Maneiras neebe mais efikas hodi proteje ita nia an no ema seluk husi COVID-19 :
• Hamos ou fase ita nia liman gradualmente ho kompletu
• Evita hodi kaer matan, ibun no inus
• Wainhira mear taka ita nia ibun ho liman sikun ou tisu. Depois soe tisu nee ba iha lixu fatin no fase ita nia liman.
• Manten distânsia metru 1 husi ema seluk.
OMS rekomenda duni ka lae konaba uza máskara hodi prevene propagasaun COVID-19?
Oras nee, seidauk iha evidênsia neebe naton hodi afavor no kontra konaba utiliza máskara (médikas ou sira seluk) ba indivídu saudáveis iha komunidade ein jeral. Maibe, OMS ativamente halo nafatin estudu konaba siênsia hirak nee konaba evolusaun máskara hodi kuntinua atualiza nafatin orientasoens nee.
Máskara médika nian hetan rekomendasaun liu liu iha fatin serbisu kuidadu saúde nian, maibe bele hetan konsiderasaun ho sirkunstânsia sira seluk ( hare iha kraik). Máskara médiku nian tenke hetan kombinadu ho medidas prevensaun no kontrolu infesoens seluk hanesan higiene ba liman no mos distansiamentu fíziku.
Profisionais saúde sira
Tanba sa? Máskara no respirador médika nian hanesan N95, FFP2 ou sasan seluk neebe hanesan hetan rekomendasaun hodi bele fornese ba profisionais saúde sira durante halo atendimentu ba pasiente sira. Halo kontaktu neebe besik ho ema sira neebe suspeita ou konfirmadu COVID-19 iha área refere nuudar dalan uniku konaba transmisaun nian, signifika katak profisionais saúde sira sai pesoal neebe bele hetan moras nee.
Ema neebe moras no hatudu sintomas COVID-19
Tanba sa? Kualker ema sempre moras, ho sintomas kaman hanesan isin kolen, mear no moras iha area kakorok , diak liu izola ita nia an iha uma no uza máskara tuir rekomendasaun husi OMS konaba suspeita COVID-19 halo tratamentu iha uma.
Mear, fani ou koalia mak hamosu gotíkas bele espalla infesaun. Gotas nee bele kona ema nia oin neebe besik ita no bele mos ba belit iha fatin sira seluk. Se iha ema balun infektada ona ho mear, fani ou koalia mak uza máskara médika nian, nee sei ajuda hodi proteje ema seluk iha área refere husi infesaun. Se ema moras presiza ba sentru saúde , sira tenke uza máskara.
Ba sira neebe kuida ema iha uma tanba moras COVID-19
Tanba sa? Sira neebe mak halo tratamentu ou kuida indivídu sira neebe moras COVID-19 tenke uza máskara médika nian hodi halo protesaun ba sira nia an. Dala ida tan, kontaktu besik, bebeik no kleur ho ema neebe iha ona moras COVID-19 fo risku boot ba ema ida neebe kuida nee. Sira neebe foti desizaun nasional bele mos hili dalan hodi fo rekomendasaun konaba uza máskara médika nian ba indivídu sira, liuhusi dalan hakbesik an bazeia ba risku. Abordajen nee ho nia konsiderasaun no nia finalidade konaba uza máskara, risku ekspozisaun no vulnerabilidade ba uza nian, regras, viabilidade uza nian no tipu máskara ho konsiderasaun.
Oinsa uza máskara mediku nian ho los?
Se ita hili dalan atu uza máskara:
• Antes kaer máskara, hamos ita nia liman ho produtu sira neebe halo husi álkool ou sabaun ho be
• Foti sae máskara no hare karik iha sinal nakles ou kuak.
• Hare ida neebe mak parte leten nian (iha fatin ida iha arame ( metal).
• Sertifika katak máskara hateke ba parte luir nian (ida iha kores).
• Uza máskara iha ita nia oin. Aperta arame ou ninin husi máskara hodi sai hanesan ita nia inus.
• Dada parte kraik máskara hodi bele taka ita nia ibun no keixu.
Labele kaer máskara wainhira ita uza hela hodi halo protesaun.
Wainhira uza tiha, hasai máskara ho liman neebe mos, hasai tali elástika husi tilun kotuk no tenke hadok husi ita nia oin no roupa. Hodi evita kaer máskara neebe iha potensia tanba kontaminadu ona.
• Soe máskara iha lixu fatin imediatamente wainhira ita uza tiha ona.Labele uza tan fali máskara nee.
• Hamos liman wainhira kaer no soe máskara – Uza produtu neebe iha álkool ou wainhira hare liman sei feor nafatin, fase liman ho sabaun no be.
• Tenke hatene katak máskaras médiku nian ein jeral sei falta (máskaras sirúrjika no máskara N95). Nee tenke iha rezervadu ba profisionais saúde sira.
Tenke hatene katak máskara laos uniku dalan neebe efikas hodi proteje ita nia an no ema seluk hodi kontra COVID-19, hanesan tenke fase liman hela deit, taka ibun ho liman sikun wainhira mear ou uza tisu no iha distânsia pelo menus metru 1 husi ema seluk . Akompana nafatin medidas bázikas konaba protesaun kontra vírus corona foun.
Halo tuir nafatin konsellu husi autoridade nasional saúde nian konaba oinsa uza máskara.
Presiza tempu hira depois kona covid19 hodi dezenvolve sintomas nee?
Tempu entre ekspozisaun COVID-19 no wainhira sintomas nee hahuu presija tempu oron 5 to 6, mais bele mos entre loron 1 – 14
Iha koneksaun saida entre COVID-19 no animal?
COVID-19 tranzmiti husi ema no ba ema.
Ita hatene ona konaba vírus seluk husi vírus corona nian no maioria tipu husi vírus nee mai husi animal. Vírus COVID-19 (hanaran mos SARS-CoV-2) nuudar vírus foun ba ita ema. Orijem COVID-19 husi animal seidauk konfirmadu, maibe pesquiza ho nia andamentu hotu sei halao hela.
OMS avalia hela pesquiza ne’ebe lao hela ho nia andamentu konaba propagasaun COVID-19 no sei kuntinua atualiza ba buat foun ne’ebe sira hetan
Bele ka lae hau hetan kontaminadu COVID19 husi animal neebe hau hakiak no animal sira seluk?
Asu no Busa balun (Busa no Liaun doméstiku) neebe iha kontaktu ho ema neebe infektadu hatudu rezultadu pozitivu COVID-19. Iha parte seluk , furões (musang) fasil tebes ba infesaun . Iha kondisaun esperimentais nian, busa no furões bele tranzmiti infesaun ba animal seluk ho espésie neebe hanesan. Maibe,laiha evidênsia katak animal refere bele tranzmiti moras nee ba ema hodi hodi hamosu COVID-19. Prinsipalmente COVID-19 espall liuhusi gotíkulas wainhira ema hetan infektada husi mear, fani ou wainhira koalia.
Animal donina neebe mak hakiak iha fazenda sira mos detektadu ho vírus. Provavelmente, animal sira nee mos infektadus ona husi serbisu nain agríkula sira. Iha kazu balun, Donina neebe infektadu husi ema tranzmiti ona vírus nee ba ema seluk.Ida nee nuudar kazu dahuluk konaba transmisaun husi animal ba ema.
Kuntinua fo hanoin nafatin katak ema sira neebe moras tanba COVID-19 no ema sira neebe iha risku laran atu limite kontaktu ho animal neebe sira hakiak no animal sira seluk. Wainhira halo tratamentu ba animal, medidas bázika konaba higiene tenke implementa. Inklui fase liman depois hare animal sira nia hahan no nesesidade sira seluk , evita hodi rei animal, lambe ou fahe hahan ba malu
Rekomendasoens barak mak fo sai iha website OIE: https://www.oie.int/en/scientific-expertise/specific-information-and-recommendations/questions-and-answers-on-2019novel-coronavirus/
OMS avalia hela pesquiza ne’ebe lao hela ho nia andamentu konaba propagasaun COVID-19 no sei kuntinua atualiza na buat foun ne’ebe sira hetan
.Presiza tempu hira ba vírus nee bele moris?
Importante tebes atu hatene konaba vírus corona katak vírus ne’e fasil los atu hamos liuhusi dezinfeta uma kain sira hodi hamate vírus nee. Estudus sira hatudu ona katak vírus COVID-19 bele augenta moris durante oras 72 nia laran iha plástiku no besi sira ne’ebe la fasil atu hetan feruzin, menus husi oras 4 moris iha kobre no oras 24 iha papeliaun.
Tanba nee. Hamos hela deit ita nia liman ho produtu sira ne’ebe halo husi álkool ou selae fase liman ho sabaun no be. Evita kona matan, ibun no ita nia inus.
Antibiótikus efikas duni ka lae hodi halo prevensaun ou tratamentu ba COVID-19?
Lae. Antibiótikus la funsiona hodi kontra vírus; antibiótikus funsiona deit hodi halo infesoens ba bakteria sira. Kauza husi COVID-19 tanba vírus, ho nune’e antibiótikus la funsiona . Labele uza antibiótikus nuudar meius hodi halo prevensaun ou tratamentu ba COVID-19. Iha hospital, médikus sira uza antibiótiku hodi prevene infesoens bakteria sekundárias ne’ebe bele hamosu komplikasaun COVID-19 ba pasiente ne’ebe hetan moras todan. Bele uza antibiótiku bazeia ba orientasaun husi médiku sira hodi halo tratamentu tanba iha infesaun husi bakteria.